O`zbеkiston rеspublikasi oliy va o`rta maxsus ta'lim vazirligi tеrmiz davlat univеrsitеti tabiiy fanlar fakultеti

Нерв системасининг парасимпатик қисми. Нерв системаси 
парасимпатик қисмининг марказлари орқа миянинг юқориги думғаза 
қисмида (2-4 думғаза сегментида), узунчоқ ва ўрта мияда жойлашган. Орқа 
миядан чиқадиган қисми орқа мия нервлари билан бирга чиқиб, тос нервини 
ҳосил қилади. Бу нерв тос бўшлиғидаги органларнинг силлиқ мускулларини, 
сийдик айириш ва жинсий органларни, ичакнинг пастки мидаги безларни 
таъминлайди. Узунчоқ миядан чиққан қисми адашган нерв бўлиб, тугундан 

---

88 
олдинги толалари бўйинга, кўкрак ва қорин бўшлиқларига тармоқланади. 
Адашган нерв толалари қалқонсимон, қалқон олди, бўқоқ безларини, юрак, 
бронхлар, ўпкаларни, қизилўнгач, ошқозонни, ичакларлнинг кўп қисмини, 
меъда ости бези, жигар ва буйракни таъминлайди. Иккинчи нейроннинг 
толаси шу ердан бошланиб, шу органларни таъминлайди. 
Ўpтa миядан чиққан парасимпатик нервлар кўз қорачиғини 
торайтирувчи мускулларни ва кўзнинг киприксимон мускулларини 
таъминлайди. 
Барча ички органлар симпатик, парасимпатик нерв толалари билан 
таъминланган. Симпатик ва парасимпатик нерв толалари бир-бирига 
уйғунлашган ҳолда ички органларнинг бир меъёрда функцияланишини 
бошқаради. Масалан, симпатик нерв таъсирида юракнинг қисқариши 
тезлашса, парасимпатик нерв толасидан келган импульслар таъсирида 
секинлашади. Аксинча, парасимпатик нерв таъсирида секинлашса, симпатик 
нерв толасидан келган импульслар таъсирида тезлашади. 
СЕЗГИ ОРГАНЛАРИ – АНАЛИЗАТОРЛАР 
Одам ва ҳайвонлар анализаторлар ёрдамида ташқи дунёдаги нарса, 
ҳодисаларни қабул қилади. И.П.Павлов таълимоти бўйича ҳар бир 
анализатор уч қисмдан - қабул қилувчи аппарат – рецептор, ўтказувчи қисм 
– сезувчи нерв ва сезиш марказидан ташкил топган. 
Сезги органлари узоқ вақт давом этган тарихий ривожланиш 
процессида шаклланиб, мураккаблашиб, таъсирловчининг алоҳида турларига
мослашиб борган. 
Одам организми анализаторлар ёрдамида ташқи дунё билан чамбарчас 
боғланган бўлиб, воситачи ҳисобланади. 
Рецепторлар 
хусусиятига 
кўра, 
уч 
группага; 
ташқи 
– 
экстрорецепторлар, ички – интерорецепторлар ва пай-мускулларда 
жойлашган проприорецепторларга бўлинади.
Экстрорецепторлар ташқи таъсирни қабул қилади. Улар кўриш, 
эшитиш, таъм билиш, ҳид билиш, тери анализаторларида жойлашган бўлади. 
Интерорецепторлар механикавий, химиявий, термик таъсирни қабул 
қилади, улар ички органларда жойлашган. 
Проприорецепторлар танада чуқур жойлашган бўлиб, тана 
мувозанатининг ўзгариши, фазодаги ҳолати ҳақидаги таъсирни қабул қилади.