O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi samarqand veterinariya meditsinasi instituti

Kurash choralari. 1. Karantin chora-tadbirlariga qat’iy rioya qilinadi, chetdan olib kelinadigan tok ko’chati (novda) maxsus fumigasiya kilinishi lozim. 2. Agrotexnik tadbirlar (haydash, oziqlantirish, sug’orish). 3. Kimyoviy kurash sifatida sistemali (ichdan) ta’sir qiluvchi BI-58, konfidor, mospilan afisidlarini maxsus texnologiya bo’yicha qo’llash yuqori samara berishi mumkin.

Tut odimchisi (Apocheima cinerarius Ersch). Bu hasharot O’zbekistonning asosan tog’oldi tumanlarida joylashgan yerlarda uchraydi (masalan, Sox vodiysi). Pasttekistliklarda ham ba’zan uni uchratish mumkin. Zararkunanda asosan tutga ixtisoslashgan, lekin bir qator boshqa daraxtlarga ham (o’rik, behi, shaftoli, olxo’ri va b.) xuruj qilishi mumkin. Bir yilda bir bo’g’in beruvchi bu hasharot tut daraxtlarining tanasiga yaqin joydagi yerda g’umbak shaklida qishlab qoladi. Juda ham erta (fevral-mart) g’umbakdan chiqqan qanotsiz urg’ochi zot juftlashish hamda tuxum qo’yish uchun sudralib daraxtga chiqishga harakat qiladi va uddasidan chiqqani to’p-to’p qilib, jami 600-700 tagacha tuxum qo’yadi. Tuxumdan qurtlari aprelda daraxt kurtaklari bo’rta boshlaganda chiqadi va oziqlana boshlaydi. Qurtlarining qorin qismida soxta oyoqlari yetishmasligi sababli, u qadamlab yurganga o’xshab harakat qiladi. Shuning uchun uni odimchi deb atashadi. Tut barglarini yemirib, daraxtni butunlay bargsiz qilib qo’yishi ham mumkin (21-rasm). Bunday daraxtning qaytadan ko’karishi qiyin bo’ladi, undan pillachilik uchun barg olib bo’lmaydi. Yil yakuniga borib bunday daraxtning barcha ko’rsatkich-lari orqada qoladi. Zararkunanda esa rivojini tugatib, to’qigan ipchasiga osilib pastga tushadi va qishlashga tayyorlanadi.

2
	121-rasm. Tut odimchisi: 1-katta yosh qurti; 2-kuchli zararlangan tut novdasi.

K urash choralari. 1. Daraxt atrofidagi yerni chopib ag’darish har tomonlama yuqori samara berishi mumkin. 2. Yanvar oyida tutning pastki qismiga yelimli belbog’ bog’lab qo’yish fevralda odimchining daraxtga sudralib chiqishiga yo’l qo’ymaydi. 3. Laboratoriyalarda ko’paytiriladigan brakon kushandasini odimchi qurtlariga qarshi 1:10-15 nisbatda 2 marta qo’yib yuborish yaxsh natija beradi. 4. Odimchi qurtlari barg yuzasida ochiq holatda oziqlanganligi sababli, tut parvonasiga qarshi tavsiya etilgan (2-jadvalga qarang) har qanday insektisidni qo’llash mumkin.