O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi mirzo ulug„bek nomidagi o„zbekiston milliy universiteti

Tabiatdan foylalanishning geoekologik prinsiplari.
Tabiiy 
resurslardan foydalanishning geoekologik prinsiplari muhim ahamiyatga 
ega. Bu borada ekologik muvozanat-ekologik vaziyat-ekologik toza 
texnologiya va mahsulot-ekologik tozalik va salomatlik tizimlarida ishlab 
chiqarishni tashkil qilish va amalga oshirish muhim ahamiyat kasb etadi. 
Bu jihatdan geoekologik prinsiplar geografik prinsiplarga yaqin turadi yoki 
ularni to‗ldiradi, ular bir-birlari bilan o‗zaro bog‗liqlik va aloqada 
rivojlanadi. 
Prinsip 
so‗zi lotin tilida 
pricipium
– asos, boshlash qoidasi, degan 
ma‘noni anglatib, u har bir harakat yoki faoliyatning asosi yoki 
yo‗naltiruvchi qoidasi deb yuritiladi.

---

122 
Tabiiy boyliklardan foydalanishda shunday ilmiy prinsiplarga 
asoslanish zarurki, bunda tabiat ham, jamiyat ham zararlanmasligi lozim.
Geotizimlarda jonli va jonsiz tabiat o„rtasidagi o„zaro ekologik 
muvozanat prinsipi.
Bu prinsipga ko‗ra har bir geotizimda ikki turdagi 
tabiat orasida shunday teng munosabat mavjud bo‗ladiki, bunda ular bir-
birlarini muayyan tabiiy muvozanatda bo‗lishligini taqozo qiladi. Lekin, 
ulardan birining tashqi tasir natijasida buzilishi uzoq muddatli muvozanatni 
izdan chiqishiga olib keladi. Ushbu buzilishning oqibati sodir bo‗lgan 
hodisaning boshqa bir necha hodisalarning tarkib topishiga ta‘siri bilan 
belgilanadi. Ekologik muvozanat tabiatda juda ham mo‗rt bo‗lib, uning 
buzilishi ko‗p hollarda o‗simlik olamining qashshoqlanishi, suv 
maromining o‗zgarishi va tuproq qoplamining yemirilishi bilan bog‗liq. 
Ekologik muvozanat barqarorligi geotizimlarning qaysi taksonomik 
darajadaligiga bog‗liqligi ko‗pchilik tomonidan isbotlangan. Fatsiya va 
urochisheda barqarorlik landshaftga nisbatan, landshaftda esa o‗zidan 
yuqori darajadagi geotizimga nisbatan tez va kuchli buzilishi aniqlangan. 
Bunday holatlarni ekologik muvozanatni qayta tiklash vaqtida hisobga 
olish zarur. Ekologik muvozanatni qayta tiklash deganda geotizimning 
tarkibiy qismlari orasida barqaror o‗zaro bog‗liqlik, aloqadorlik va 
harakatni avvalgi holdagiga yaqinlashtirishni tushunamiz. Har qanday 
geotizimdagi ekologik muvozanatni ―evolyusiyaning qaytarilmasligi 
qoidasi‖ ga binoan avvaligi holiga qaytarib bo‗lmaydi, lekin o‗sha holatga 
yaqinlashtirish mumkin. Buzilgan ekologik muvozanatni qayta tiklash 
kompleks jarayon bo‗lib aholining yashash sharoiti va sog‗ligini ham 
avvalgidek yuqori darajada bo‗lishligiga erishish lozim. Shuningdek, 
geotizimni barqaror muvozanat holatidan chiqaruvchi tashqi ta‘sir 
bo‗lganda, bu muvozanat tashqi ta‘sir kuchi zaiflashayotgan tomon 
yo‗nalishida rivojlanishi yoki tiklanishga harakat qilishini hisobga olish 
ham yuqori samara berishi mumkin.