O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi mirzo ulug„bek nomidagi o„zbekiston milliy universiteti

 landshaftlarning turli-
tumanligi qonuni
jiddiy ahamiyatga ega. Tabiat bilan jamiyat o‗rtasida 
ma‘lum ma‘noda tabiatning xilma-xilligi ustuvor ta‘sirga ega. 
Tadqiqotchilarning fikricha, tabiat va resurslarning xilma-xilligi qanchalik 
ko‗p bo‗lsa, jamiyat taraqqiyoti uchun yaxshi sharoitlar vujudga keladi va 
aksincha. Bu yo‗nalishda moddiy tizimlar birligi va ularni o‗rab turuvchi 
tabiiy muhit va landshaftning xilma-xilligi qonunlari o‗rtasida bir paytning 
o‗zida baravariga harakat sodir bo‗ladi. Bu bilan murakkab landshaft 

---

121 
strukturasiga ega bo‗lgan hududlarda tabiiy muhitning tezkorlik bilan katta 
areallarda o‗zgarishlarga uchrashi yuz beradi. Bu borada ko‗p hollarda 
o‗zaro birgalikda harakat qiluvchi jarayonlarning majburiy mos kelish 
qonuniga ko‗ra ekologik sharoitlarning o‗zgarishi katta maydonda sodir 
bo‗ladi. 
Tabiat komponentlarining o„zaro bog„liqlik, aloqa va harakat 
qonuni.
 
Tabiat komponentlari bir-bir bilan uzoq yillar davomida tabiiy 
holda o‗zaro aloqa va hamjihatlikda bo‗lib, ular tashkil qilgan geotizimlar 
dinamik ravishda bir ma‘romda rivojlanib kelgan. ―Ularning moddiy, 
energetik, axborot va sifat belgilari shunchalik o‗zaro aloqadorki, ushbu 
omillardan birontasining o‗zgarishi butun tizimning funksional, tarkibiy, 
sifat va miqdor jihatlarini va ularning taksonomik darajasini ham 
o‗zgarishiga sabab bo‗ladi, bu esa ekologik, ijtimoiy-iqtisodiy 
muammolarni keltirib chiqaradi‖ (Novikov, 2002). Ushbu muammolarning 
yechimi aksariyat holda, mazkur qonun asosida avvalgi bog‗liqlikka yaqin 
holatni qayta tiklash va uni barqaror boshqarish orqali amalga oshirishni 
talab etadi.
V.A.Anuchin (1978) ni ta‘kidlashicha, tabiat bilan jamiyat 
o‗rtasidagi o‗zaro ta‘sir qonunlarini bilmaslik biosfera resurslaridan 
noto‗g‗ri foydalanishga olib keladi. Uning fikricha tabiiy komponentlarni 
o‗zaro bog‗liqlik qonuniga ko‗ra birorta komponentning o‗zgarishi butun 
tabiiy muhitning o‗zgarishiga sababchi bo‗ladi. 
«Tabiat-jamiyat» tizimidagi o‗zgarishda ikki qonuniyatni kuzatish 
mumkin: 
1) Jamiyatning tabiatga ta‘siri borgan sari ortib bormoqda; 
2) Jamiyat borgan sari tabiiy muhitga qaram bo‗lib bormoqda. 
Bunda birinchi qonuniyatning kuchayib borayotgani ikkinchi 
qonuniyatni keltirib chiqarmoqda.