O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi farg‘ona Politexnika Instituti

O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O‘RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI


Farg‘ona Politexnika Instituti
“Buxgalteriya hisobi va Audit” kafedrasi


Pul va BANKLAR
fanidan


USLUBIY KO’RSATMA


Farg‘ona 2021

Mazkur uslubiy qo’llanmani tayyorlashda pul va banklar bo’yicha ishlab chiqarilgan qonuniy va me’yoriy hujjatlardan, shuningdek, shu sohaga oid iqtisodchi olimlarning ilmiy tadqiqot natijalari, davriy nashrlar hamda amaliy ma’lumotlardan keng foydalanildi.

Ushbu uslubiy qo’llanmada tijorat banklarida bank operatsiyalarini rasmiylashtirish va ularda hujjatlar aylanishini nazorat qilish, hisob - kitob, kassa, kredit, faktoring, lizing, chet el valyutasi, qimmatli qog’ozlar, moliyaviy natijalar hisobi hamda moliyaviy hisobotlarni tuzish, ularni tayyorlash kabi mavzular yuzasidan amaliy ma’lumotlar yordamida tuzilgan.
Mazkur masalalar to‘plami Davlat ta’lim standartlariga muvofiq ishlab chiqilgan o‘quv dasturi asosida tayyorlangan bo‘lib, uni 5230900 – “Buxgalteriya hisobi va Audit” mutaxassisligi bo‘yicha amaliy mashg‘ulot darslarida foydalanishlari uchun tavsiya etiladi.
Tuzuvchi. V. G‘. Yakubov. Far.PI «Buxgalteriya hisobi va Audit” kafedrasining katta o‘qituvchisi.
Taqrizchilar:
Q.I.Qundzova Far.PI “Buxgalteriya hisobi va audit” kafedrasi mudiri, iqtisod fanlari nomzodi, dotsent.


N.H.Olimova Farg‘ona Davlat Universiteti Ijtimoiy iqtisodiy fakulteti “Iqtisodiyot va servis” kafedrasi dotsent, iqtisod fanlar nomzodi
Kirish
Mustakillik yillarda O’zbekiston oldingidan tubdan farq qiluvchi yangi iqtisodiy munosabatlarga asoslashan iqgisodiy rivojlallnishning navbatdagi boskichlariga o’tib bormokda. Bozor iktsodi asosida tovar-pul munosabatlari yotadi. Tovar-pul munosabatlari — tovar ishlab chiqarish, tovarlarni ayirboshlash va pul muomalasiga xos munosabatlarni ifoda qiladi. Bozor ikgisodi erkin tovar-pul munosabatlariga asoslangan, iktisodiy mononoliyani inkor qiluvchi, ijgimoiy tarakkiyotga, adolini ijtimoiy mudofaza qilish yunalishiga ega bo’lgan va bashqarilib boriladigan ikgisoddir.O’zbekistan respublikasi iqtisodiyotida bozor munosabatlarini qaror toщirish dolzarb tadbirlardan bir bulgan pul, kredit va banklar tizimida xam chuqur uzgarishlarni amalga oshirishni takoza kildi. Bozor munosabatlariga o’tish iqtisodiy kategoriya sifatida pulning, kreditning, foiz, soliq va boshka kat'egoriyalarshshg mitingi va axamiyatiga boshka cha yondashish zarurligini taqoza kiladi. Bozor munosabatlariga o’tish sharoigida bank-moliya tizimining axamiyagi tubdan o’zgarmokda. Bozor munosabatlarini boshqarsh soxasida davlat tomonidan olib boriladigan barcha ishlarning og’irlik markazi ana shu tizimlarga kuchdi. SHu sababli, bank tizimini takomillashttirish, banklarning mustakilligi va pul muomalasidagi axvol uchun javobgarligini oshirish, pul-kredit munosabatlarini tartibga solish, sumning barkarorligi va yuksak nufuzini ta’minlash soxasidagi muammolarni urganish, shungdek tegishli ilmii xulosalar chikarish va tavsiyalarni ishlab chikish uta dolzarb masalalardan xisoblanadi: Bugungi kundagi ko’yidiagi savollar ilmiy nuktai nazardan javoblarni kutmokda:
— Nakd pul va kredit emissiyasining usishiga sabab nima?
— Adoli qo’lilagi pulniig xarakatsiz turib qolishiga qanday qilib yo’l qo’ymaslik mumkin?
Maxsulot ishlab chiqarishning usishiii ta’minlamagan korxona (firma)larga kredit berilishiga yo’l qo’ymaslik uchun qanday chora tadbirlarni amalga oshirilishi kerak?
— Milliy valyuta kursiiing almashuv barqarorlashuvini ta’minlash uchun qandan tadbirlar amalga oshirilishi kerak?
— Inflyatsiyaning oldini olish na uni pasaytirish omillari nimalardan iborat? Bozor munosabatlarini talab darajasida tashkil qilish, ishlab chiqarishni rivojdantirish, kengaytirish va shu asosda iqtisodiy tarakkiyotga erishishda kreditdan foydalanishni, banklar faoliyatining samaradorligini oshirishi, kreditdan fondalanishda salbiy omillarning oldini olishni taqoza qilali.Xozirgi vaqgda tijorat banklari tmonidan beriladigan kreditlarning salmog’i va sifati soxasida ancha muammolar mavjud.
Xar bir jamiyatda bank tizimi uning iqtisodiy tizimining muxim va ajralmas tarkibiy qismi xisoblanali. Tarixan tovar ishlab chikarish va muomala jarayoninish rivojlanishi baiklarniig rivojdanshii bilan uzaro bog’lik xolda amalga oshirilgan. Bankdar xujaliklarga kredit bera turib, korxona, tashkilotlar o’rtasida xisob-kitoblarni o’gkazib borib, kapital xarakatila vositlchi sifatida maydonga chikadi. Bozor iktisodiyoti sharoishda bank tizimida katta tarkibiy uzgarishlar yuzaga kelish va banklarning tarkibi va ular bajaradigan funkniyalar va ulargai yuklangan vazifalarning moxiyati va sifati ÿzgarib bormokda. Banklar ma’muriy buyruqbozlik tizimida ishlashdan yangi — bozor munosabatlari sharoitida ishlashga o’tdi. Bozor munosabatlari sharoitida ishlash banklardan yangi xizmat turlarini tadbik qilish, mijozlarning qiziqishlariii xisobga olish. ularga xizmag ko’rsatishning yangi usullariii joriy qilish,yangi kredit vositalarni banklar faoliyatida qo’llash,turli xil kredit instituglariiing barpo qilinishi bilan bog’liq jarayonlarni yuzaga kelishiga olib keldi. Bozor iqtisodiyoti sharoitida barklarning o’rni xamda axamiyatining muximligi pul, kredit va bank tiziminish takomillashib borishi shu soxada yuqori malakali kadrlarni tayorlash mavjud mamolarni yechimiga sabab bo’ladi.