O'zbekiston respublikasi oliy va o'rta maxsus ta'lim vazirligi farg'ona davlat universiteti tabiiy fanlar fakulteti

Optik aylanishni Bryuster bo’yicha hisoblash. Optik faollikni molekulalarning 
qaysidir parametrlari asosida hisoblash metodini ishlab chiqish yoki optik aylanishning 
kattaligini, hech bo’lmasa, aylanish ishorasini oldindan aytib berishga urinishlar 
bo’lgan. XX asrning 50-yillarida Bryuster optik aylanish ishorasi va kattaligini 
hisoblash bo’yicha tadqiqotlar olib bordi va o’zining bu sohadagi yondoshuvlarini 
bayon qildi. Bryuster yondoshuvlari kuzatiladigan umumiy aylanish hosil qiluvchi ikki 
xil mustaqil ulushni o’rganishga asoslangan. 
Amalda polyarimetr uskunasidan foydalanib, optic faollik o’lchanadi va quyidagi 
formula asosuda hisoblanadi: 
Bunda:
– ma’lum uzunlikdagi to’lqin ta’sirida optik faol moddaning nur qutblanish 
maydonini nisbiy burish burchagi; 
λ – to’lqin uzunligi (odatda, natriyning 589 nm dagi D-chizig’i: [α]
D
); 
α
kuz
– polyarimetr okulyarini ikki yarmiga teng yorug’likka keltirish uchun 
buralgan (kuzatilgan) burchak. O’ngga buralganda tenglikka erishilganda kasr chizig’i 
oldiga + (plyus) ishorasi, chapga burash bilan erishilganda esa – (minus) ishorasi 
qo’yiladi. 
ℓ - detsimetrda o’lchangan naysimon kyuvetaning uzunligi; 
C – gr/ml (gramm/millilitr) o’lchovdagi eritma konsentratsiyasi. 
Nisbiy aylanish burchagi bir xil harorat, erituvchi va konsentratsiyada doimiy 
kattalik hisoblanadi. Shu sababdan ular qavsda keltirilishi lozim bo’ladi. Masalan, 
Lipidlarning asosiy qismi triglitseridlardan (I) iborat bo’ladi. Ularning gidrolizi 
natijasida glitserin(II) va sovun(III) hosil bo’ladi.

---

NaOH
H
2
O, t 
0
+ RCOONa + R'COONa + R"COONa
CH
2
CH
2
CH
O
COR
O
COR
O
COR''
CH
2
CH
2
CH
OH
OH
OH
I II III
Yog’-moy tarkibiga kiruvchi kislotalar uchtadan o’n sakkiztagacha uglerod atomi
tutadi. С6 dan boshlab uglerod soni juft bo’ladi. Yog’ kislotalarini eng keng 
tarqalganlari qatoriga palmitin(С16), stearin(С18) kislotalar kiradi. Jami yuzdan ortiq 
yog’ kislotalar ajratib olingan.