O'zbekiston respublikasi oliy va o'rta maxsus ta'lim vazirligi farg'ona davlat universiteti tabiiy fanlar fakulteti

Ўсимлик мойи.Ўсимлик мойини пахта чигити, кунгабоқар, зиғир, 
жўхори, кунжут, горчица, соя, ерёнғоқ, зайтун, ўрик данаги, узум, помидор 
уруғларидан олинади. 
Ўсимликларда мойнинг миқдори турлича бўлади: чигитда 18-20%, 

---

кунгабоқарда 40-42%, ѐнғоқ мағизида 60-70%, кунжут ва какао уруғида 50%, 
зиғир уруғида 32-34%, жўхори муртагида 6-7%. Ўзбекистон Республикасида 
ўсимлик мойнинг асосий қисмини пахта чигитидан ва озроқ миқдорда соя, 
данакдан турли сабзавот ва меваларнинг уруғидан олинади. 
Ўсимлик мойи 2 хил усулда пресслаш ва экстракция усулларини қўллаб 
ажратиб олинади. Пахта мойини олиш учун қуйидаги жараѐнлар амалга 
оширилади: 
-Чигитни қабул қилиб олиш; 
-Чигитни қайта ишлашга тайѐрлаш; 
-Момиқдан тозалаш; 
-Чақиш; 
-Мағизини ажратиб олиш-шелуха; 
-Мағизни янчиш; 
-Намлантириб қовуриш; 
-Пресслаш; 
-Янчиш; 
-Экстракция қилиш; 
-Фильтрлаш; 
-Дистиляция; 
Рефинация------Дезодарация 
Қадоқлаш Қадоқлаш 
Чигитни пахта тозалаш заводларидан темир йўл транспорти ва 
автомашиналарда ѐғ заводларига келтирилади. Келтирилган чигитни махсус 
платформалар ѐрдамида қабул қилиб олувчи чуқурга тўкилади. Қабул қилинган 
чигит навига қараб омборхоналарга жойланади. Чигитни сақлашга қўйишдан 
олдин намлиги ўлчаб кўрилади. Намлиги 6-8% дан юқори бўлса, қуритиб сўнг 
сақлашга қўйилади. Чигитни қайта ишлашга тайѐрлаш. 
Чигитни аралашиб қолган ҳар хил тош, қум, ип, каноп, мих, темир-кесак 
ва бошқа легона нарсалардан тайѐрлаш цехида тозаланади. чигит бунтдан 
элеватор орқали таъминловчи қурилмадан автотарозида тортилган тозалаш учун 
буратга узатилади. Буратда йирик ифлосликлардан тозаланади. Сўнг чигитни 
чанг, қум ва бошқа молигига ѐпишиб қолган аралашмалардан тозалаш учун 
пневматик машинага узатилади. Плевматик елпиб элайдиган тўр тутилган 
иккита роми бор. Чигит таъминловчи қурилма орқали тебранувчи ромга тушади. 
Бу ром кенглиги 3-4 мм, узунлиги 12-15мм бўлган элипссимон тешикли тўр 
билан қопланган. Бу ерда чигитни вентилятор ҳайдаѐтган ҳаво оқими илиб олиб 
юқоридаги тўсқичга олиб бориб уради. Чигитни ѐпишиб қолган тупроқ, қум, хас-
чўплардан тозалаб ташқарига чиқариб юборилади.
Момиқдан тозалаш. Чигит пахта тозалаш заводларидан 8-10% момиғи 
билан юборилади. Ёғ заводида чигитни икки марта махсус момиқдан тозалаш 

---

машиналаридан ўтказиб момиғи тозаланади. Гуллерлаш-чигитни шелухасидан 
ажратиш. Чигитни 50% қисми мағизидан, қолгани шелухадан иборат бўлиб, 
шелухадан ажратиб икки босқичда амалга оширилади: гуллерда чигитни ѐриб 
ташлаш ва сепаратор машиналарда мағизни шелухадан ажратиш. Гуллер 
чигитни иккита гардиш орасидан (2,5 мм) ўтказиб чақиб ташлайди. 
Мағизни ажратиб олиш. Гуллердан чақилиб чиққан чигит мағизи 
шелухасидан сепаратор ѐрдамида ажратилади.
Мағизни янчиш. Мағизни вальцили қилиб янчилган чигит мағизи шнекли 
қурилма ѐрдамида намлигини 11-12% га етказилади. Намланган мағиз кўп 
қасқонли қозонда босқичма-босқич ҳарорати ортиб бориб охирги ҳасҳонда 
ҳарорати 110
0 
С ва намлиги 4% бўлади. Бу жараѐнни қовуриш деб аталади. 
Қовурганда оқсил моддалари майдалашиб, мағизини панжа билан эзганда ѐғи 
оқиб кетадиган бўлиб қолади.
Пресслаш. Тайѐрланган чигит мағизи прессланиб ѐғи олинади. Чиқаѐтган 
ѐғ тиндирилиб, элаклардан ўтказиб рафинация қилишга юборилади. Прессдан 
чиққан кунжара (ѐғи 4-5%) экстрация усули билан ѐғини олишга юборилади. 
Янчиш. Кунжарани япроқсимон қилиб эзиб экстракторга узатилади.
Экстракция қилиш. Кунжара экстракторда бензинда эриб мицеллага 
айланади. Экстракторни бир томонидан мисцелла ва қарама-қарши томонидан 
ѐғсизланган шрот чиқади.