O‘zbekiston Respublikasi Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi Alisher Navoiy nomidagi Toshkent davlat o‘zbek tili va adabiyoti universiteti Nasimxon rahmonov

“Devoni hikmat”ning muallifligi masalasi. 
Yassaviydan saq­
lanib qolgan “Devoni hikmat” haqida har xil fikrlar bor. Obro‘li olim­
lar Fuod Ko‘purilizoda va Abdurauf Fitrat “Devon” muallifi xususida 
jiddiy fikrlami o ‘rtaga tashlagan edilar. Ko‘purilizoda Yassaviyning 
“Devoni hikmat”i haqida tamomila boshqa fikrda ekaniga, birinchi 
navbatda, hikmatlaming tili, ikkinchidan, asaming vazni sabab bo‘lgan 
edi. K o‘purilizoda “Devoni hikmat”ning ayrim manzumalari aruzda, 
ayrimlar an’anaviy barmoq vaznida yozilganini ta’kidlab, shunday xu- 
losa qiladi: “Yassaviy hikmatlarining barmoqda yozilganlarini VI asr 
(milodiy X i l asr - N.R.) mahsuli o laro q qabul etmoq imkonsizdir... 
Qo‘limizda “Devoni hikmat”ning hij. VI, VII yoki VIII asrlarda yozil­
gan qadimiy nusxasi topilmagani uchun, bu xususda qat’iy bir hukm 
chiqarmoq mumkin emas... “Devoni hikmat”dagi she’rlardan muhim 
bir qismini - aruzda yozilganlarini unga nisbat bermoqqa majburiyat 
sezamiz”
(Ко ‘purilizoda. Yuqoridagi asar, 123, 124-b.).
Ko‘purilizoda 
“Devoni hikmat” bilan “Qutadg‘u bilig”ni o ‘m i-o‘mi bilan solishtirib 
boradi. Bu qiyoslashdan K o‘purilizodaning maqsadi - “Devoni hikmat” 
badiiy asar sifatida til tomondan “Qutadg‘u bilig”ga o'xshash bo‘lishi 
kerakligini talab qilar ekan, “Turkiy adabiyotni vujudga keltirgan asarlar 
orasida X il asrdan so‘ng “Devoni hikmat” “Qutadg‘u bilig”dan keyin 
eng qadimiy asar sifatida numunadir” 
(Ко ‘purilizoda. Yuqoridagi asar,
119-b.)
deya hukm chiqaradi. Abdurauf Fitrat K o‘purilizodaning fikrla- 
rini m a’qullaydi. Bu - masalaning bir tomoni.
Masalaning ikkinchi tomoni shundan iboratki, “Devoni hikmat”ning 
nusxalari ham Ahmad Yassaviyga, ham XV yoki XVI asrlarda yashagan 
Ahmad ismli boshqa Yassaviy taxallusli darveshga mansub b o lib , bo- 
ra-bora murakkab qorishiq holatga kelgani ehtimoldan xoli emas. “Qul 
Xoja Ahmad, men daftari sone’ ayttim”, “Toza-toza daftarlarim sone’ 
daftar” kabi misralar bilan tugagan hikmatlar shunday xulosaga olib kela­
di. K o‘purilizoda,Yu bu misralar mavjud b o ig a n hikmatlami “Qul Xoja 
Ahmad ismli darveshga mansub hikmatlardir”, deb hukm chiqarganda, 
haqlidir