O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi a. U. Samadov, D. B. Xoliqulov, M. S. Saidova

 
Kabellarni elektrostatik separatsiyalash 
Diametri 0,4 mm dan kam bo‘lgan ingichka tolali misli yoki alyuminiyli 
simlarni izolyasiyasidan tozlashda elektrostatik barabanli separatorlar qo‘llaniladi. 
Bunday separatorlarni harakatlanishi tojli maydonni qo‘llashga asoslangan. Tojli 
maydonda joylashgan zarrachalar tarkibidan qat’iy nazar, tojli elektrod 
qutblanishiga bog‘liq bo‘lgan kattalik elektr zaryadini oladi. Zarracha olishi 
mumkin bo‘lgan maksimal zaryad quyidagi formuladan topiladi: 
Q
max
=4 

E
0 
a
2 
k E
bu erda, E
0
- elektr doimiylik, E
0
= 8,8542 
. 
10
-12
Kll/Vm;
a - aylanishni elektrik ekvivalent ellipsoidasining radiusi, m; 
E
0 
- maydonning kuchlanishi, V/m; 
k - doimiy; 
Kabel 
temir-tersak 
va 
chiqindilarini 
elektrostatik 
seperatsiyalashda 
elektrostatik barabanli seperatorlar keng qo‘llanadi. Elektrostatik barabanli 
seperatorda kabel temir-tersak va chiqindilarini boyitish sxemasi 4.6-rasmda 
ko‘rsatilgan. 

---

106 
4.6-rasm. Elektrostatik barabanli seperatorda kabel temir-tersak va 
chiqindilarini boyitish sxemasi: 
1-kabellarni maydalash uchun bunker; 2-erga ulangan baraban; 3-tojlantiruvchi 
elektrod; 4-qo‘shimcha elektrod; 5-cho‘tka; 6-izolyasiyalarni yig‘uvchi moslama; 
7-yarim mahsulotlarni yig‘uvchi; 8-toza metallarni yig‘uvchi moslama. 
 
Turli xil chiqindilarni qaynoq namlab bo‘laklash
Qaynoq namlab bo‘laklash xas-cho‘plarini bo‘laklash, qoliplangan er va 
quyish sexi shlaklarini, aylanma chang va boshqa mayda materiallarni biriktirish 
uchun bajariladi (4.7-rasm).
Ushbu jarayonni texnologik sxemasi 5 mm teshikli g‘alvirda elashdan 
boshlanadi. +5 mm dagi fraksiyalar minorali pechga jo‘natiladi. -5 mm dagi 
fraksiyalar chang va vozgon bilan aralashtirilib qumoqlanadi (granulyasiya). 

---

107 
Vozgon-bu oson uchuvchi metallarning oksidlaridir. Namlab bo‘laklash shixta-
siga 10-12 % koksik va 15 foizgacha ohak qo‘shiladi. 
Tayyorlangan shixta yoqilg‘ini yonishi natijasida kerakli harorat ushlab 
turiladigan aylanuvchi pechga solinadi. Yonish gazlari va materiallarini qarshi aniq 
harakatlari 
qo‘shimcha 
isitish 
ehtimolini 
beradi. 
750-900
0
C 
haroratda 
mahsulotlarni birikkan kuyindi holga keltirish zonasida, rangli metallar oksidlarini, 
qisman tiklanishi, qo‘rg‘oshin oksidi silikatlari rux, mis oksidlarini ferritlari 
ta’sirida suyuq fazani vujudga kelishi yuz beradi. 
Tez eruvchan birikmalar va eftektika qotishmalari aylanuvchan pechga solinish 
paytida shixtani mayda zarrachalarini biriktiruvchi hisoblanadi. 
Bo‘laklangan material pechni to‘kiladigan qismidan (550-650
0
С) barabanli 
sovutgichga, so‘ng nazorat qiluvchi g‘alvirlashga jo‘natiladi. Qaynoq namlab 
bo‘laklashda shixtani massasidan 70 % sifatli mahsulot shaklida chiqadi. -5 mm 
kattalikdagi bo‘laklar (ularning chiqishi 30 % tashkil qiladi) qaytadan qaynoq 
namlab bo‘laklashga yuboriladi. Bo‘laklangan bo‘laklarning tarkibi quyidagicha, 
%: 10-15 Cu, 15-25 Zn, 1-2 Pb, 0,5 Sn, 5-8 Fe, 15-20 SiO
2
, 3-5 CaO, 3-5 S. 
Ushbu tarkibli bo‘laklar minorali pechlarda qayta ishlanadi. Minorali 
pechlarning gazlari changlardan siklonlarda va qo‘lsimon filtrlarda tozalanadi. 
Chang bilan chiqib ketadigan materiallar qaynoq namlab bo‘laklashdagi umumiy 
shixtaning 5-7 foizini tashkil qiladi. Xas cho‘plarni, shlaklarni, changlarni va 
shunga o‘xshash materiallarni qaynoq namlab bo‘laklashni texnologiyasi oddiy va 
yuqori unumdorligi bilan jarayonni avtomatik boshqarish imkonlarini beradi. 

---

108