O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi a. U. Samadov, D. B. Xoliqulov, M. S. Saidova

 
 

---

125 
5.4-jadval. 
Kalsiy karbidining cho‘yan haroratiga ta’siri 
Koks sarfi, 
% 
CaC
2 
sarfi, % 
Novdagi cho‘yanning 
o‘rtacha harorati, 
0
 S 
10 
3 
1380 
12 
2 
1400 
16 
2 
1420 
16 
- 
1360 
Toshkent va Guliston mexanika remont zavodlarida hajmi 2,5 tonna bo‘lgan 
gaz bilan ishlaydigan minorali yallig‘ pech shaklidagi vagranka o‘rnatilgan. Gaz 
yordamida cho‘yan erituvchi agregatlar xorijiy davlatlarda ham keng tarqalgan va 
bunday agregatlarda cho‘yan eritish keng qo‘llanmoqda.
Gaz bilan ishlaydigan turli konstruksiyali vagrankalar mavjud, lekin bularning 
faqat uch xili istiqbollidir:
1) vertikal minora shaklidagi pag‘onali vagrankalar (5.2-rasm); 
2) tashqi o‘ta qizitish kamerali vagrankalar; 
3) quduqsimon shixtada tutashtirgichli va gazlar uchun ikki marta o‘tish joyli 
vagranka. 
Gazli vagrankalarni ishlash prinsipi kuyidagicha: 
1) eritish boshlashdan oldin gorelkadagi gazni yonishi natijasida o‘ta qizdirish 
kamerani ichki olovbardosh qoplamasi (futerovka) 1600
0
C haroratgacha 
qizdiriladi; 
2) keyin yuqorigi yonish mahsulotlarini sochishga mo‘ljallangan soplolar 
orqali tabiiy gaz yuboriladi; 
3) pech harorati va pech atmosferasining tarkibi rostlangandan so‘ng, temir-
tersaklar va flyuslardan tashkil topgan shixta yuklanadi; 
 
 

---

126 
 
5.2-rasm. Pog‘onali vagranka pechi: 
1-yig’ilgan cho’yanni chiqish tuynugi; 2-quyish; 3-yig’uvchi; 4-havo purkash 
furmasi; 5-havo kollektori; 6-shaxta; 7-yuklash darchasi; 8-uchqun ushlovchi; 9-
truba; 10-yuklash bad’yasi; 11-qo’yish kovushi 
4) qaynoq gazlar pag‘onalar orqali o‘tib metallni eritadi; 
5) erigan metall tomchi va mayda-mayda qirindi, payraxa shaklida keyingi 
pag‘onaga o‘tib pech basseyniga yig‘iladi; 

---

127 
6) ikkinchi pag‘onaga katta alanga beriladi va basseyn ustida qaynoq gazlar 
qatlami yuzaga keltiriladi; 
7) yomg‘ir shaklida tushayotgan metallarni yuqori darajada qizdirishga 
erishiladi. 
Vagrankadan eritish davomida murakkab fizika-kimyoviy jarayonlar yuz 
beradi. Gaz fazasi, qattiq shixta va suyuq metall o‘rtasida ko‘p sonli kimyoviy 
jarayonlar yuzaga keladi. 
Vagrankani balandligi bo‘yicha besh zonaga bo‘lish mumkin: 
I - vagranka shaxtasi (minorasi); 
II - erish zonasi; 
III - bo‘sh shixta ashyosi (kolosha)ni kamaytirish zonasi; 
IV - bo‘sh shixta ashyosi (kolosha)ni kislorodli zonasi; 
V - vagranka og‘zi (bo‘g‘zi). 
Gazli vagrankalarni asosiy parametrlari (o‘lchamlari) 5.5-jadvalda keltirilgan.