O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi a. U. Samadov, D. B. Xoliqulov, M. S. Saidova

5.4-rasm. Boksitlar 
Agar tarkibida kremnezm miqdori juda ham oz bo‘lgan boksitlarni eritishga 
qo‘shilsa, amaliy, jihatdan shlak asosini pasaytirmaydi, lekin uni erish haroratini 
sezilarli pasaytiradi. Agar sexga kremnezem miqdori yuqori bo‘lgan boksitlar 
tushsa, ularni vannaga kiritishda shlakni asosini pasaytirishini nazarga olishga 
kerak. Po‘lat metallurgiyasida tarkibida kremnizem miqdori 10 foizdan yuqori 
bo‘lgan boksitlarni ishlatish ruhsat etilmaydi. 
Bundan tashqari boksit tarkibida har doim temir bo‘lishini nazarda tutish kerak. 
Ayrim hollarda boksitdagi temir miqdori, kambag‘al temir rudalari tarkibidagi 
temir miqdoriga teng bo‘ladi. Shuning uchun bunday boksitlarni eritishga 
qo‘shishda, shlak hosil bo‘lishini tezlatish bilan birga, shlakdagi temir aktivligini 
oshirishini ham yodda saqlash kerak. 
Plavik shpati
(rangsiz, shuningdek binafsha rang, pushti rang kristallar hosil 
qiladigan mineral bo‘lib, metallurgiya, kimyo sanoatlarida, optika va shu kabi 
sohalarda keng qo‘llaniladi) po‘lat eritish sanoatida asosan shlakda ohakni erish 
jarayonini tezlatuvchi va shlakni suyuq harakatchanligini oshiruvchi mineral 
sifatida ishlatiladi (5.5-rasm). Uning asosiy tarkibini CaF
2
(90-95 %) tashkil qiladi. 
Plavik shpati tarkibida 5 % SiO
2
bo‘ladi, shuning uchun uni shlakka qo‘shilishi, 
shlak asosini kamaytirmaydi. Plavik shpati boksitga nisbatan sezilarli qimmat, 

---

132 
lekin uni oz miqdorda qo‘shilishi shlak hosil qilishni ancha yaxshilash va 
tezlashtirish mumkin bo‘lgan hollarda ishlatish, o‘zini oqlaydi. 
 
5.5-rasm. Plavik shpati 
Shamot siniqlari
bu - shamot g‘ishtlarini ishlatish va qo‘llash natijasida hosil 
bo‘lgan chiqindilardir (5.6-rasm). Ularni eritishga yuqori asosli shlakni 
qovushqoqligini kamaytirish uchun qo‘shiladi. SHamot g‘ishtlari asosan Al
2
O
3
(~35%) va (~60 %) dan tashkil topgan. Bu materiallarni uncha ko‘p bo‘lmagan 
miqdorini qo‘shish nitijasida yuqori asosli shlakni erish haroratini kamaytirishga 
va uni suyuq harakatchanligini oshirishga erishish mumkin. Lekin, bunda shlakni 
asosi kamayadi, shuning uchun bunday materiallarni qo‘shish ayrim hollardagina 
amalga oshiriladi.

---

133