O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi a. U. Samadov, D. B. Xoliqulov, M. S. Saidova

5.5-jadval. 
Gazli vagranka pechlarining asosiy o‘lchamlari 
Gazli 
vagran-
kaning 
unumdor-
ligi, 
t/soat 
Shaxtasi-
ning gorizantal 
kesimini 
aniqlangan 
parametri, m 
Shaxta
-sining 
ishchi 
baland-
ligi, m 
Bir gorelka 
bilan yondirishga 
sarflanadigan 
tabiiy gaz sarfi, 
nm
3
/soat 
Qizdirish 
kamerasidagi 
gorelkalar miqdori, 
dona 
yon 
tomonida 
yonboshi
da 
1 
2 
3 
4 
5 
6 
Qizdirish kamerali gazli vagranka pechlari
1,5 
3 
5 
1,88 
2,20 
2,83 
2,5 
3 
3,5 
50 
100 
100 
2 
2 
4 
1 
1 
1 
1 
2 
3 
4 
5 
6 
Minorasida ko‘tarilgan joyi (ustup) bo‘lgan gazli vagranka pechlari

---

128 
3 
5 
7 
2,20 
2,83 
3,46 
3 
3,5 
4 
100 
100 
150 
2 
4 
4 
1 
1 
1 
Minorasida birlashgan joyi (peremыchka) bo‘lgan gazli vagranka 
pechlari
5 
7 
10 
15 
20 
25 
30 
2,83 
3,46 
4,08 
4,72 
5,34 
6,38 
6,92 
3,5 
4 
4,5 
5 
5,5 
6 
6,5 
100 
150 
150 
150 
250 
250 
250 
4 
4 
6 
10 
8 
10 
12 
1 
1 
1 
1 
1 
1 
1 
 
 
5.4. Elektr yordamida cho‘yan va po’lat temir-tersak va chiqindilarini 
eritish 
1803 yilda V.V. Petrov tomonidan kashf qilingan elektr yoyi XVII asrning 
o‘rtalariga kelibgina metallarni eritish uchun ishlatila boshladi. Yoyli pechlarni 
ishlab chiqarishga tatbiq etish, XIX asrning ohirida keng tarqaldi va hozirgi kunda 
po‘lat va boshqa qotishmalarni eritishda keng qo‘llanmoqda. 
Cho‘yanni eritish uchun birinchi yoyli elektr pech 1916 yilda Germaniyada 
ishga tushirildi. Sobiq Ittifoq paytida yoyli elektr pechlar ZIL, GAZ, Rostelmash 
va boshqa zavodlarda keng qo‘llanildi. Yoyli elektr pechlarda boradigan 
jarayonlarni ikkita prinsipal ko‘rinishi mavjud - asosli va nordon. Asosli 
jarayonlarni kimyoviy tarkibi, kuchli qizdirilgan va olingugurt miqdori 
kamaytirilgan cho‘yanlarni olish uchun qo‘llaniladi. Nordon jarayon tarkibida 
oltingugurt miqdori oz cho‘yan olishga ehtiyoj bo‘lmagan hollarda ishlatiladi. 
Asosli jarayonda elektr-energiya miqdori juda ko‘p sarf bo‘ladi, chunki bu jarayon 
shlak hosil qilish bilan bog‘liq holda yuz beradi. Elektr-energiyani sarfini quyidagi 
natijalardan bilish mumkin: 

---

129 
- qayta qizdirish uchun - 150-200 kVt 

soat/t; 
- qayta qizdirish va bir yoki ikki shlakni hosil qilish uchun -450-650 kVt 

soat/t; 
- cho‘yan va cho‘yan temir-tersaklarini sovuq qoplamalarda eritish uchun - 
650-850 kVt 

soat/t; 
- po‘lat chiqindilaridan va qirindilaridan uglerodlash yo‘li bilan sintetik 
cho‘yan olish uchun 800-1200 kVt 

soat/t.
Ikkilamchi po‘latni eritish materiallari 
Po‘latlarni eritish uchun ishlatiladigan materiallarni quyidagilarga bo‘lish 
qabul qilingan: 
1. 
Metall saqlovchilar (metall shixtalar va metall qo‘shimchalar); 
2. 
Qo‘shiluvchilar (flyus); 
3. 
Oksidlovchilar.