O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi a. U. Samadov, D. B. Xoliqulov, M. S. Saidova

4.
18
-r
a
sm
. 
A
lyu
m
ih
iy 
q
ir
in
d
il
ar
in
i 
 yog‘
si
z
lan
ti
r
is
h
va 
q
u
r
it
is
h
li
n
iyas
i:
 
1
-bunke
r;
2
-pl
as
ti
n
ka
si
m
on
oz
iql
an
ti
ruvc
hi
; 
3
-e
la
k
; 
4,
8
-e
le
va
tor
; 
5
-qur
it
is
h
ba
ra
ba
ni
; 
6
-o
qi
zi
sh 
na
vi
; 
7
- 
ba
ra
ba
ns
im
on 
el
ak
; 
9
-t
em
ir
ni
a
jr
at
is
h 
m
os
la
m
as
i;
10
-qi
rqi
chl
i 
tr
ans
pa
rt
yo
r.

---

99 
yog‘ va boshqa organik aralashmalarni yonishi yuz beradi. Shu bilan birga metall 
qisman oksidlanadi va kuyadi. Quritgich mazut yoki tabiiy gaz bilan isitiladi. Turli 
metall asosli qirindilarni yog‘sizlantirish liniyasining texnik xarakteristikasi 
quyidagi 4.1-jadvalda keltirilgan. 
4.1–jadval.
Turli metall asosli qirindilarni yog‘sizlantirish liniyasining texnik xarakteristikasi 
Ko‘rsatgichlar
Alyuminiy asosli, 
%
Bronza-latun 
asosli, % 
Dastlabki qirindi tarkibi: %: 
suv 
20 gacha 
10-16 
moylovchi-sovutuvchi suyuqlik 
12-18 
10-16 
erkin temir 
8 gacha 
10 gacha 
tuproq chiqindilari 
6 gacha 
4 gacha 
Harorati:
0
S: 
kuydirish
350-400 
300-350 
barabanga kirishdagi qirindilar 
700 gacha 
700 gacha 
barabandan chiqishdagi qirindilar 
200 gacha 
200 gacha 
ajralayotgan gazlar 
200 
200 
Qirindilarni yog‘sizlantirishda va quritishda minimal oksidlanishni va 0,05 foizdan kam 
tarkibli qoldiq yog‘larni hosil bo‘lishini Intal (Buyukbritaniya) qurilmasi ta’minlaydi. Bu 
quril ma (4.2-rasm) uchta seksiyadan tashkil topgan barabanga ega; birinchi seksiyada 
yoqilg‘ini yoqish hisobiga qirindilar isitiladi, ikkinchisi issiqlik izolyasiyasiga (shamotli 
qoplama) ega, uchinchisini qoplamasi yo‘q. Shunga mos holda, qirindiga ishlov berish 
jarayoni uchta bosqichda amalga oshiriladi. Birinchi bosqichda, qirindi 400-500

C 
haroratgacha qizdirilganda, namlik bug‘lanadi va qisman yog‘ yonadi. Ikkinchi zonada 
quritish jarayoni tugallanadi va uchinchi bosqichda qabul qilgich tomondan kelgan havo 
bilan qirindi sovitiladi.

---

100 
Qirindilarni sovitishda havo qiziydi va ikkinchi qismga (bo‘lim) o‘tib, u erdagi yog‘ va 
suv bug‘larini birinchi qismga olib o‘tadi. Bu erga yog‘ bug‘lari qisman yonadi, 
aralashmani qolgan qismi oxirigacha yoqish kamerasida yonib ketadi. Qirindilarni 
oksidlanishini oldini olish uchun barabanni birinchi qismida tiklanuvchi atmosfera ushlab 
turiladi. 
4.2-rasm. Qirindilarni oksidlanishsiz kuydirish qurilmasi: 
1-quritish va sovitish bo‘linmasi; 2-tishli gardish; 3-yuklash kamerasi; 4-kontaktli tasmalar; 
5-oqizuvchi qabul navlari; 6-tayanch roliklari; 7-tirkovchi rolik; 8-uzatma; 9-tayanch 
roliklari; 10 -bilvosita qizdirish kamerasi; 11-bilvosita qizdirish forsunkasi; 12, 18, 20-
birlamchi 
havo 
ventilyatorlari; 
13-tebranma 
oziqlantiruvchi; 
14-tarelkasimon 
oziqlantiruvchi; 15 -bunker; 16-sath indikatorlari; 17-yordamchi gorelka ventilyatori; 19-
forsunka; 21 -oxirigacha yoqish kamerasi; 22-tutun chiqish trubasi; 23-gaz yoli; 24-
termoparalar; 25 -birinchi quritish seksiyasi; 26-qizdirish kamerasi. 
Oxirigacha yoqish kamerasi silindrsimon va shamotli g‘isht bilan qoplangan. Bu 
kamera birinchi zonaga gaz yo‘li bilan bog‘langan. Kamerada forsunka o‘rnatilgan va 
750

S harorat ushlab turiladi, shu haroratda yog‘ bug‘lari butunlay yonadi. 
Qurilmani me’yorida issiqlik ishlashiga - qirindidagi yog‘ va suv nisbati katta 
ahamiyatga ega. Birinchi zonada yog‘ tarkibi kam bo‘lganda yog‘ bug‘lari kam hosil 

---

101 
bo‘ladi va yonish bo‘lmaydi; ish haroratini bir xilda ushlab turish uchun bilvosita qizitish 
kamerasida yoqilg‘i yoqish zarur. Qirindi tarkibida ko‘p miqdorda yog‘ bo‘lsa, birinchi 
qismda harorat me’yoridan o‘tib ketadi. Haroratni bir xilda ushlab turish uchun qirindidagi 
yog‘-suv nisbati bir xilda ushlanadi, ya’ni barabanga uzatishdan oldin suv yoki yog‘ bilan 
to‘yintiriladi. Intal quritgichlari barabanning o‘lchamlariga qarab 320-16800 kg/soat ishlab 
chiqarishga unumdorligiga ega.