O’zbеkistоn rеspublikаsi оliy vа o’rtа mахsus tа’lim vаzirligi nizоmiy nоmidаgi tоshkеnt dаvlаt pеdаgоgikа univеrsitеti

Оилаларнинг бозор иқтисодиёти шароитида моддий жиҳатдан турлича таъминланганлиги ҳам оилада болаларни тарбиясини ташкил этиш жараёнига жиддий таъсир кўрсатади. Одатда ҳар бир оилада болаларнинг турли эҳтиёжлари учун оила даромадининг 25 фоизидан 50 фоизигача ҳажмдаги маблағ сарфланади.
Оиладаги фарзандлар сонини камайтириш, туғилишнинг олдини олиш – замонавий оилаларнинг ўзига хос муҳим хусусиятларидан бири. Айни вақтда шаҳар ёки қишлоқда бўлишидан қатъий назар оилаларда бир-икки нафар бола тарбияланмоқда. Туғилишни камайтириш кўплаб сабабларга боғлиқ мураккаб жараён саналади. Бу борадаги асосий сабаблар қуйидагилардир:

1. 
   ота-онанинг иш билан бандлиги;
   
2. 
   мактабгача таълим муассасаларининг болаларни ўзида етарлича қамраб олмаслиги;
   
3. 
   бола тарбиясида моддий таъминот аҳамиятининг ортиши;
   
4. 
   қулай бўлмаган турар-жойга эгалик;
   
5. 
   оиланинг хўжалик шароити;
   
6. 
   ота-оналарнинг “ўзи учун яшаш” каби худбинона қарашларга эгалиги.
   

Бугунги кунда туғилишни камайтириш масаласини ҳал қилишда яна бир педагогик муаммо кун тартибига қўйилмоқда. Бу кам болали оилаларда болаларни тарбиялашга доир самарали методларни ишлаб чиқиш ва ўрганишдир.

Замонавий оилаларга хос бўлган яна бир ижтимоий хусусият оилавий ажримлар сонининг сезиларли даражада кўпайганлиги билан тавсифланади. Айни вақтда оилавий ажримларнинг 90 фоизга яқини оила шаклланишининг дастлабки биринчи йилида ёш эр-хотинларнинг оилавий ҳаётга амалий жиҳатдан тайёр эмасликлари натижасида рўй бермоқда.
Ҳар бир оила ижтимоий тузилма сифатида жамият олдида маълум бир функцияларни бажаради. Оиланинг ижтимоий функциялари ҳақида гапирганда, бир томондан, жамиятнинг оилага таъсири, иккинчи томондан, оиланинг умумий ижтимоий тузилмадаги ўрни ҳамда зиммасидаги ижтимоий вазифаларни ҳисобга олиш лозим. Замонавий шароитда оила томонидан ҳал этиладиган вазифалар хусусида ўқув қўлланманинг аввалги ўринларида батафсил тўхталиб ўтилган эди. Шу сабабли бу хусусида қайта сўз юритишга ҳожат йўқ.
Замонавий оилаларнинг ўзига хос асосий жиҳатлари хусусида сўз юритилганда муҳим тавсифларни ягона гуруҳда жамлашнинг асло иложи йўқ. Бунинг сабаби оила ва оилавий муносабатлар мавзусида яратилган адабиётларда оилага хос асосий жиҳатлар борасида турлича ёндашувлар мавжуд. Масалан: аксарият манбаларда уй хўжалигини юритиш, наслни давом эттириш, фарзандларни тарбиялаш ҳамда оила аъзоларининг ўзаро ёрдами кабилар ҳозирги замон оиласининг муҳим жиҳатлари сифатида кўрсатиб ўтилган бўлса, У.М.Свердлов, В.А.Ресенсов, В.П.Ключников ва бошқалар социолог олимлар эса наслни давом эттириш, болаларни тарбиялаш ва уй хўжалигини юритиш оилага хос асосий жиҳатлар эканлигига урғу бериб ўтади.
Агарда С.Д.Лаптенок эса уй хўжалигини юритиш (маиший юмушларни ташкил этиш), аҳоли сонини қайта тиклаш, фарзандларни тарбиялаш, шунингдек, кўнгилли дам олиш (ҳордиқ чиқариш)ни ташкил этиш замонавий оилаларга хос бўлган муҳим жиҳатлар эканлигига алоҳида урғу бериб ўтган бўлса, Н.Т.Юркевичнинг илмий изланишларида замонавий оилаларга хос бўлган муҳим жиҳатлар сифатида оила аъзолари ўртасидаги маънавий мулоқот, сексуал фаолият, болаларни дунёга келтириш, тарбия жараёнидаги ҳамкорлик, уй хўжалигини самарали юритиш учун зарур шарт-шароитни яратиш, оила аъзоларининг кўнгилли дам олишларини ташкил этиш, уларнинг бир-бирларини ўзаро моддий ва маънавий нуқтаи назарда қўллаб қувватлашлари каби ҳолатларни эътироф этиб ўтади.
Замонавий оилаларга хос бўлган муҳим жиҳатлар юзасидан фикр юритар экан, А.Г.Харчев қуйидаги ҳолатларни ўзаро фарқлайди: аҳоли сонини қайта тиклаш, ижтимоийлашув, уй хўжалигини юритиш, моддий неъматларни истеъмол қилиш ҳамда оила аъзоларининг кўнгилли дам олишларини ташкил қилиш.
Юқоридаги фикрлардан англанадики, бир гуруҳ оилашунос мутахассислар оиланинг асосий жиҳатлари хусусида турлича ёндашувларни баён этадилар. Уларнинг эътироф этишларича, оилага хос муҳим жиҳатларни шунчаки санаб ўтиш эмас, балки уларни, бир томондан, кишиларнинг моддий, хўжалик-маиший, иккинчи томондан, эмоционал, ижтимоий-психологик эҳтиёжларини қондиришдаги имкониятларини фарқлаш муҳим саналади.