O'zbekiston respublikasi oliy va 0‘rta maxsus ta’lim vazirligi

Shartli tormozlanish ichki tormozlanish deb ham ataladi. Bu tormoz­lanish muayyan sharoitda hosil bo‘Iadi, namoyon bo‘!adi va yo‘qoladi, bunday tormozlanish faqat bosh miya po‘stiga xos jarayondir.

l.P. Pavlov shartli tormozlanish ning biologiya jihatidan juda katta ahami­yati borligini ta’kidlaydi. Bu tormozlanish «organizmning tevarak-atrofdagi sharoitga yuqori darajada moslanishi yoki boshqacha aytganda, organizmning tashqi muhit bilan juda nozik va aniq muvozanatlanishi» demakdir (4-tom, 118-bet).

Shartli tormozlanish turlaridan biri so‘ndiruvchi tormozlanishdir. Shartli qo‘zg‘ovchi shartsiz qo‘zg‘ovchi bilan «mustahkamlanmasdan» ko‘p marta takrorlanganda shu xildagi tormozlanish hosil boMadi. Ma­saian, shartli qo‘zg‘ovchi — qo‘ng‘iroq tovushi ta’siri bilan itning og‘zidan so‘lak oqadi, agar shartli qo‘zg‘ovchi shartsiz qo‘zg‘ovchi (ovqat berish) bilan mustahkamlanmasdan turib, bir necha marta takrorlangan taqdirda, so‘lak ajralishi kamaya boshlaydi va so‘ngra butunlay to‘xtaydi. Ammo bu xil tormozlanish shartli refleksning yo^£qolishi degan gap emas, so'ngan refleks bir necha vaqtdan keyin hech qanday qo⁴shimcha qo‘zg‘ovchilar bo‘lmaganda ham tiklanishi mumkin, shartsiz qo‘zg‘ovchi bilan mus- tahkamlangan taqdirda shartli refleks juda osonlik bilan tiklanadi. So‘ndiruvchi tormozlanish nihoyatda muhim mexanizm bo‘lib, keragi bo‘lmagan bog‘lanishlarni yo‘qotishga va shu tariqa organizm bilan muhit o‘rtasidagi bog‘lanishlarni o‘zgartirishga, qayta ko^£rishga cheksiz imkon beradi.