O'zbekiston respublikasi oliy va 0‘rta maxsus ta’lim vazirligi

Tormozlanish

Tormozlanish qo‘zg‘alish jarayonining aksi bo‘lgan jarayondir. Tor­mozlanish jarayonlari ham qo‘2g‘alish jarayonlari singari, irradiatsiya va konsentratsiya qonunlariga bo‘ysunadi. Buning ma’nosi shuki, tormoz­lanish jarayoni yarim sharlarning bir necha qismiga va hatto butun miya po‘stiga yoyilishi yoki bosh miya po'stining qandaydir birontagina qismi­ga turishi (konsentratsiyalanishi) mumkin.

l.P. Pavlov tormozlanish jarayonini shartsiz va shartli tormozlanish deb ikkiga ajratadi.

Shartsiz tormozlanish bosh miya po‘stidagina bo‘lib qolmay, balki nerv sistemasining quyi bo'iimlarida ham bo'ladi. Shartsiz tormozlanish tashqi tormozlanish va chegaradan tashqari tormozlanish degan jarayonlar shaklida ro‘y beradi. Shartli refleks bironta kuchli begona qo‘zg‘ovchiningta’siri ostida susaysa yoki yo'qolib ketsa, buni tashqi tormozlanish deyiladi. Masaian, qo‘ng‘iroq chalinishi bilan itning og‘zidan so‘lak oqadi, agar shu vaqtda yalt etib elektr yoqilsa, itning og‘zidan so‘Iak oqmay qoladi. It elektr yonib turgan tomonga qaraydi. Demak, bu hoi shartli refleksning tormozlanganligini ko‘rsatadi.

Shartli qo‘zg‘ovchi haddan tashqari (maksimai darajada) kuchli ta’sir etganda voqe boiadigan tormozlanishni chegaradan tashqari tormozlanish deyiladi. Masaian, itda tovushga javoban so‘lak ajralish shartli refleksi paydo qilingan deylik; agar tovush kuchi haddan tashqari oshirilsa, so⁴lak chiqishi kamayadi va vaqtincha to‘xtab ham qoladi.

Bu hoi tormozlanish jarayoni qo‘zg‘alish jarayoniga haddan tashqari zo‘r kelishi munosabati bilan ro‘y beradi va bosh miya po‘stining hu- jayralarini yemirilishdan saqlaydi.