O‘zbekiston respublikasi adliya vazirligi

Yodda tuting. 
Yer kodeksining 19-moddasiga ko„ra, fuqarolarga yer 
uchastkalari meros qilib qoldiriladigan umrbod egalik qilish huquqi 
dehqon xo„jaligi yuritish, yakka tartibda uy-joy qurish va uy-joyni 
obodonlashtirish, jamoa bog„dorchiligi va uzumchiligi yuritish uchun 
beriladi. Bundan kelib chiqib shuni qayd etish joizki, yer uchastkasiga 
meros qilib qoldiriladigan umrbod egalik qilish huquqi deganda, dehqon 
xo„jaligi yuritish, yakka tartibda uy-joy qurish va uy-joyni 
obodonlashtirish, jamoa bog„dorchiligi va uzumchiligi yuritish uchun 
beriladigan yer uchastkalaridan foydalanish bo„yicha munosabatlarni 
tartibga soluvchi huquqiy normalar majmui tushuniladi.
Yer uchastkasiga meros qilib qoldiriladigan umrbod egalik qilish 
huquqining mazmuni deganda dehqon xo‗jaliklari, yakka shaxslarning 
o‗zlariga berilgan yerlardan foydalanishga oid huquq va majburiyatlari 
yig‗indisi tushuniladi. Shu alohida qayd etish joizki, yakka tartibda uy-joy 
qurish uchun yer uchastkasi sotib olinganda, faqat shu yer uchastkasiga 
nisbatan egalik huquqi sotib olinadi. Demak, meros qilib qoldiriladigan 
umrbod egalik qilish huquqi asosida yer uchastkasidan foydalanadigan 
jismoniy shaxslarda shu yer uchastkasiga nisbatan egalik qilish va 
foydalanish huquqlari bo‗ladi. Tasarruf etish huquqi esa davlatda saqlanib 
qoladi. Shuning uchun bu toifa yerlarga nisbatan xususiy mulk huquqini 
joriy qilib bo‗lmaydi. 
Yerdan foydalanishga oid navbatdagi shartnomalardan biri o‗zganing 
yer uchastkasidan cheklangan tarzda foydalanish huquqi, ya‘ni servitutdir.
Yer servitutini o‗ziga xos xususiyatlari quyidagilardan iborat: 
o‗zganing yer uchastkasidan foydalanishning huquqiy shakli; yer 
uchastkasidan cheklangan tarzda foydalanish huquqi; ashyoviy huquq 
instituti ekanligi; davlat ro‗yhatidan o‗tkazish lozimligi, yer mulkdorini 
yerni egallash va foydalanishdan cheklatmaydi; yer uchastkasidan 

---

245 
maqsadli foydalanish zarurligi; servitut, shartnoma, sud qarori, ma‘muriy 
akt kabi yuridik fakt asosida o‗rnatiladi.
Yer servitutini turli jihatlariga qarab tasniflash mumkin. Yer 
servitutining vujudga kelish asosi va kimning manfaatini ko‗zlab 
o‗rnatilishiga qarab xususiy va ommaviy turlarga ajratish mumkin. Bunda 
xususiy servitut quyidagi belgilarga ega bo‗ladi: 
*ma‘lum bir shaxs foydasiga o‗rnatiladi; 
*vujudga kelish maqsadi yakuniy xarakter kasb etmaydi; 
*shartnoma asosida vujudga keladi; 
*davlat ro‗yxatidan o‗tkaziladi. 
Bundan tashqari, servitutni o‗rnatish maqsadiga qarab: yo‗l, suv olib 
o‗tish, yaylov, ov qilish, baliq tutish, o‗simlik yig‗ish; amalga oshirish 
usuliga qarab: doimiy, vaqtinchalik turlarga tasniflash mumkin.Ushbu 
servitut turlarini normativ tartibda Fuqarolik kodeksi va Yer kodeksida 
o‗rnatish lozim.