238
Farmonga binoan yer maydonlari fermerlarga tanlov asosida ellik
yilgacha uzoq muddatli asosda ijara muddati
davomida meros qilib
qoldirish huquqi bilan ijaraga foydalanish uchun beriladi, fermer
xo‗jaliklariga berilgan yer maydonlari shirkat xo‗jaliklarining balansidan
chiqariladi. Farmonning ushbu bandidagi qoidalar yerdan ijara asosida
foydalanish, qishloq xo‗jaligi ishlab chiqarishini ijara asosida tashkil qilish
munosabatlarini hozirda amalda bo‗lgan yer va qishloq xo‗jaligi
qonunchiligida belgilangan qoidalarga nisbatan yanada takomillashtirish
va rivojlantirishni ta‘minlashga xizmat qiladi.
Yer ijarasi deganda, mulk egasi (davlat
yoki uning mahalliy
hokimiyat organlari) tomonidan yer uchastkalarini shartnoma
asosida o‗zga foydalanuvchi (ijarachi) ga mustaqil xo‗jalik
faoliyatini amalga oshirish uchun ma‘lum haq evaziga (yoki tekinga)
hamda muayyan muddatga berish tushuniladi.
Yer uchastkasini ijaraga berish shartnomasi tadbirkorning yer
uchastkasini ijaraga olganlik huquqini tasdiqlovchi hujjat bo‗lib
hisoblanadi. Tuman hokimi tomonidan ijaraga yer uchastkasi berish
to‗g‗risida qaror qabul qilingandan keyin yer resurslari bo‗yicha tuman
xizmati tomonidan 5 kun muddatda namunaviy shaklga muvofiq yer
uchastkasini ijaraga berish shartnomasi tayyorlanadi. Yer uchastkasini
ijaraga berish shartnomasida yerlarning turlari bo‗yicha yer uchastkasining
maydoni, sug‗oriladigan yerlarning sifati aks ettiriladi,
yerlarni ijaraga
berish muddatlari, tomonlarning huquq va majburiyatlari belgilanadi,
O„zbekiston Respublikasi Yer kodeksining 24-moddasida yer ijarasiga
quyidagicha tushuncha byerilgan: “Yer uchastkasining ijarasi yer
uchastkasiga ijara shartnomasi shartlarida muddatli, haq evaziga egalik
qilish va foydalanishdan iboratdir”. Yer ijarasi to„g„risidagi tushuncha
O„zbekiston Respublikasining “Ijara to„g„risida”gi Qonunining 1-
moddasida ham keltirilgan. Unga ko„ra, ijara-shartnoma asosida yerga,
boshqa tabiiy resurslarga, shuningdek, xo„jalik faoliyatini va o„zga
faoliyatni mustaqil ravishda amalga oshirish uchun ijarachiga zarur
bo„lgan mol-mulkka haq evaziga muddatli egalik qilish va undan
foydalanishdir.
239
shartnomani bekor qilish shartlari va yer uchastkasidan foydalanish
masalalari bo‗yicha nizolarni hal etish yo‗llari ko‗rsatiladi.―Shartnomaning
alohida shartlari‖ bo‗limida yer uchastkasining kuchsizlanganlik holati,
servitutlar, sug‗orish shart-sharoitlari, sug‗orish suvlarini hisobga olish
masalalari va tomonlarning hohishiga ko‗ra boshqa shartlar qayd etiladi.
Ijara shartnomasi asosida yerdan foydalanish
huquqi ijarachilarning
yerdan foydalanishini o‗zgartirish, uzaytirish va tugatish tartibini
belgilovchi, ularning huquqlarini qo‗riqlovchi, yerdan foydalanish
qoidalarini buzganlik uchun javobgarlikni belgilovchi huquqiy normalar
majmuasidir.
Bu huquq normalari yer-ijaraviy munosabatlari ishtirokchilarining
subyektiv huquqlarining vujudga kelishi shartlarini belgilaydi va yerni
olish hamda undan foydalanish uchun yuridik asos bo‗lib xizmat qiladi.
Yer ijarasi shartnomasi o‗zining huquqiy tabiatiga ko‗ra fuqarolik-
huquqiy shartnomaning alohida ko‗rinishidir.
Yer ijarasi shartnomasi
fuqarolik-huquqiy shartnoma hisoblanib, unga nisbatan Fuqarolik
kodeksining bitimlar va shartnomalarga tegishli barcha normalari tadbiq
etiladi.
Bozor iqtisodiyotiga o‗tilishi munosabati bilan tabiat obyektlari
bo‗lmish yer, yer osti boyliklari, o‗rmonlar cheklangan tarzda fuqarolik
muomalasiga kiritildi. Ushbu tabiat obyektlari
yuzasidan ham fuqarolik
shartnomalari tuzilmoqda. Endilikda tabiat obyektlari garov, oldi-sotdi,
ijara va konsessiya kabi shartnomalarning obyekti bo‗lishi mumkin.
Ta‟kidlash lozimki, qonunchilikda yer ijarasi shartnomasiga ta‟rif
berilmagan. Shu bilan birga fuqarolik va yer qonunchiligida “yer ijarasi”
atamasi ham uchramaydi. FK va Yer Kodeksida“yer uchastkasi” ijaraga
berilishi mumkinligi, yer uchastkasi ijara shartnomasining predmeti
bo„lishi mumkinligi belgilangan. Biroq huquqiy adabiyotlarda “yer
uchastkasi” iborasi huquqiy munosabat obyekti sifatida “yer” tushunchasi
bilan bir xilda talqin etilishini hisobga olib yer ijarasi shartnomasiga ta‟rif
berishda qonunchilikda belgilangan yer uchastkasi ijarasi tushunchasiga
berilgan qoidani tatbiq etish mumkin.
Shu o‗rinda ta‘kidlash joizki, FK ning 535-moddasida ―mulk ijarasi‖
shartnomasining legal ta‘rifi berilgan, mazkur kodeksning 537-moddasida
yer uchastkalari mulk ijarasining obyektlari qatoriga kiritilgan. Yer
kodeksining 24-moddasida esa ―yer uchastkasi ijarasi‖ tushunchasiga ta‘rif
berilgan. Mazkur holatlarni hisobga olib
yer ijarasi shartnomasiga
quyidagicha ta‘rif berish mumkin:-yer ijarasi sharnomasi bo‗yicha ijaraga
240
beruvchi (vakolatli davlat organi) ijaraga oluvchiga haq evaziga yer
uchastkasini vaqtincha egalik qilish va foydalanish uchun topshirish
majburiyatini oladi.
Yer ijarasi shartnomasi o‗zining tuzilish maqsadiga ko‗ra
mol-mulkning vaqtincha egalik qilish va foydalanishga oid bo‗lgan
shartnomalar jumlasiga kiradi. Shu bilan birga mazkur huquqiy munosabat
o‗z tabiatiga ko‗ra ashyoviy-huquqiy munosabatlarga xosdir. Zero, bunda
mol-mulkga nisbatan mulkiy huquqlar mulkdor bo‗lmagan ega tomonidan
amalga oshiriladi. Bunda yer uchaskasini titul egasi hisoblangan ijaraga
oluvchi garchi, mulkdor bo‗lmasada mulk huquqining elementlari: mulkka
egalik qilish va foydalanish huquqiga ega bo‗ladi, hamda o‗z huquqlariga
nisbatan to‗sqinliklarini bartaraf etishni talab qila oladi. Shartnoma
predmeti bo‗lib yer uchastkasi, yer uchastkasiga bo‗lgan huquq
hisoblanadi.
Yer uchastkasini ijaraga berish shartnomasini
muddatidan oldin
bekor qilish shartnoma taraflarining kelishuviga asosan, bunday
kelishuvga yerishilmagan taqdirda esa, tuman hokimining yer ijara
shartnomasini bekor qilish bo‗yicha da‘vo arizasiga muvofiq, sudning hal
qiluv qarori bilan amalga oshiriladi.
Do'stlaringiz bilan baham: 
