Organik kimyodan maruzalar matni

b) C H 3 C H 2—OH + O


C H, C >.

³ H


+ H₂O


^c) CH₃ C₄ + 3HOJ

H


H


+ H ₂O


■O


d)


C J C ....

³ H


+ NaO H


C HJ


3


+


H — C


O Na

) J2 + NaOH ^ NaJ + HOJ
HOJ + NaOH ^ H2O + NaOJ ^ NaJ + O

Tibbiyotda yodoform antiseptik dori vositasi sifatida qo'llaniladi.

Xloroform-CHCl₃ o'ziga xos hidli, 62 ⁰C da qaynaydigan rangsiz suyuqlik bo'lib, suvdan deyarli 1,5 marta og'ir, suvda amalda erimaydi, organik erituvchilarda yaxshi eriydi. Xloroform ko'pgina organik moddalarni (yog'larni) yaxshi eritadi, shuning uchun erituvchi sifatida ishlatiladi.

Sanoatda asosan quyidagi usullar bilan olinadi:

1. 
   Etil spirtiga xlorli ohak ta'sir ettirish:
   

a
b) C H з CH₂—OH + O


C H, C ^

³ H


+ H₂O


^c)


CH^C₄

H


+ 3 HO Cl



CCl₃ C^ + H₂O

H

) Ca(OCl)2 + 2HOH ^ Ca(OH)2 + 2HOCl
Ca(OCl)2 ^ CaCl2 + 2O

d ) CCl₃—C^ + Ca(OH)₂ ► CHCl₃ + (H~CO~O)₂Ca

H

2. 
   Xloralgidratga ishqor qo'shib qizdirish:
   

CCl₃—C^ . H ₂O + NaOH ► CHCl₃ + H—C₄ + H₂O

^H O Na

3. 
   Atsetonga xlor va ishqor ta'sir ettirish:
   

2CH₃-CO-CH₃ + Cl₂ ^ 2CH₃-CO-CCl₃ + 6HCl
2CH3-CO-CQ3 +Ca(OH)2 ^ 2CHCl3 + (CH3COO)2Ca

Xloroform ozroq hidlanganda hushdan ketkazadi, kuchli narkotik ta'sirga ega, shuning uchun tibbiyotda xirurgik operatsiyalar vaqtida narkoz sifatida ishlatiladi.

Ftorotan (1,1,1-triftor-2-xlor-2-brometan) CF₃-CHClBr xloroform hidli, og'ir, rangsiz, tez uchuvchan suyuqlik. Tibbiyotda umumiy narkoz vositasi sifatida keng qo'llaniladi. Ftorotan xloroformga nisbatan ancha zaharsiz va narkoz tez tarqaladi.

Vinil xlorid-CH₂=CHCl rangsiz gaz bo'lib, -13 ⁰C da suyuqlikka aylanadi. Sanoatda atsetilenga simob tuzlari ishtirokida HCl ta'sir ettirish yo'li bilan olinadi:

НС=СН + HCl ^ CH2=CHCl

Vinil xlorid bundan tashqari dixloretanga NaOH ta'sir ettirish yo'li bilan ham olinadi:

CH2Cl-CH2Cl + NaOH ^ CH2=CHCl + NaCl + H2O

Vinil xlorid peroksidlar ishtirokida oson polimerlanadi hamda yuqori molekulali birikma-polivinil xlorid hosil qiladi:

nCH₉=CH— Cl ► ( CH₉—C H —)

^{2 2} I n

Cl

Polivinil xlorid elektroizolyatsion materiallar tayyorlashda, sun'iy charm ishlab chiqarishda keng qo'llaniladi.

Mavzuga oid tayanch iboralar.

Vyurs reaksiyasi-natriy metali yordamida galogenli hosilalardan to'yingan uglevodorodlar olish reaksiyasi.

Grinyar reaktivi-magniy organik birikmalarni hosil qilish reaksiyasida hosil bo'lgan moddaning efirdagi eritmasi.

Etil xlorid-C₂H₅Cl odatdagi sharoitda +12 ⁰C da qaynaydigan gaz, sovitilganda oson bug'lanuvchan suyuqlikka aylanadi.

Yodoform-CHJ₃ och-sariq yoki sariq rangli, o'ziga xos o'tkir hidli qattiq kristall modda, 120 ⁰C da suyuqlanadi.

Xloroform-CHCl₃ o'ziga xos hidli, 62 ⁰C da qaynaydigan rangsiz suyuqlik, suvdan deyarli 1,5 marta og'ir, suvda amalda erimaydi, organik erituvchilarda yaxshi eriydi.

Ftorotan (1,1,1-triftor-2-xlor-2-brometan) CF₃-CHClBr xloroform hidli, og'ir, rangsiz, tez uchuvchan suyuqlik.

Vinil xlorid-CH₂=CHCl rangsiz gaz bo'lib, -13 ⁰C da suyuqlikka aylanadi.

Takrorlash uchun savol va masalalar.

1. 
   Uglevodorodlarning galogenli hosilalari qanday kimyoviy xossalarni namoyon qiladi?
   
2. 
   Etil xlorid qanday usul bilan olinadi, xalq xo'jaligi va tibbiyotda qanday maqsadda ishlatiladi?
   
3. 
   Yodoform qanday usul bilan olinadi, tibbiyotda qanday maqsadda ishlatiladi?
   
4. 
   Xloroform qanday usul bilan olinadi, tibbiyotda qanday maqsadda ishlatiladi?
   
5. 
   Ftorotan qanday usul bilan olinadi, tibbiyotda qanday maqsadda ishlatiladi?
   
6. 
   Vinil xlorid qanday usul bilan olinadi, xalq xo'jaligida qanday maqsadda ishlatiladi?
   

Mavzuga oid adabiyotlar.

1. 
   G. P. Xomchenko. «Kimyo», Oliy o'quv yurtlariga kiruvchilar uchun. Toshkent, «O'qituvchi» nashriyoti, 2007.
   
2. 
   A. G. Muftaxov, H. T. Omonov, R. O. Mirzayev. «Umumiy kimyo», Toshkent, «O'qituvchi» nashriyoti, 2002.
   
3. 
   M. M. Abdulxayeva, O'. M. Mardonov. «Kimyo», Toshkent, «O'zbekiston» nashriyoti, 2002.
   
4. 
   A. A. Abdusamatov, R. Mirzayev, R. Ziyayev. «Organik kimyo», Toshkent, «O'qituvchi» nashriyoti, 2002.
   
5. 
   I. M. Primuhamedov. «Organik ximiya», Toshkent, «Meditsina» nashriyoti, 1987.
   
6. 
   S. I. Iskandarov, A. A. Abdusamatov, R. A. Shoymardonov. «Organik ximiya», Toshkent, «O'qituvchi» nashriyoti, 1979.
   
7. 
   O. S. Sodiqov, O. Y. Yo'ldoshev, K. S. Sultonov. «Organik ximiya», Toshkent, «O'qituvchi» nashriyoti, 1971.
   

12. 
    Mavzu: Spirtlarning tarkibi, klassifikatsiyasi va nomlanishi.
    

Reja.

1. 
   Spirtlarning tarkibi va klassifikatsiyasini;
   
2. 
   Spirtlarning izomeriyasi va nomenklaturasini.
   

Yangi darsning bayoni.

Spirtlar deb uglevodorodlar molekulasidagi bitta, ikkita yoki uchta vodorod atomlari o'rnini bitta, ikkita yoki uchta gidroksil guruhi almashinishi natijasida hosil bo'ladigan organik birikmalarga aytiladi.

Spirtlarni uglevodorodlar molekulasidagi bitta, ikkita yoki uchta vodorod atomlari o'rnini gidroksil guruhlar olgan hosilalari sifatida qarash mumkin.

Spirtlar molekulasidagi gidroksil guruhlar soniga qarab bir atomli, ikki atomli, uch atomli spirtlarga, radikalning tabiatiga qarab to'yingan va to'yinmagan spirtlarga bo'linadi.