Organik kimyodan maruzalar matni

To'yingan uglevodorodlarning monogalogenli hosilalari umumiy C_nH_2n+1Hal (bu yerda Hal=F, Cl, Br, J) formula bilan ifodalanadi. Bu birikmalar ham uglevodorodlar kabi kimyoviy xossalari jihatidan o'xshash, tarkibi jihatidan bir yoki bir necha CH₂= guruhiga farq qiladigan moddalarning gomologik qatorini hosil qiladi. To'yingan uglevodorodlarning monogalogenli hosilalari galogenalkillar deb ham ataladi, buning sababi C_nH_2n+₁-alkil radikali hisoblanadi.

Tuzilishi, izomeriyasi va nomenklaturasi. Metan va etanning monogalogenli hosilalari izomerga ega emas, chunki metan va etan molekulasidagi vodorod atomlarining qiymati teng bo'lganligi uchun ularning har bir vodorod atomini bir atom galogen bilan almashtirilganda ham bir xil turdagi birikmalar hosil bo'ladi:

CH3-Hal CH3-CH2-Hal

Propan molekulasidagi metil yoki metilen radikalining bir vodorod atomi galogenga almashinishi natijasida turli xil birikmalar, ya'ni izomerlar hosil bo'ladi:

CH₃—CH₂—CH₂—Cl CH₃—C^^_CH₃

C l

1-xlorpropan 2-xlorpropan

Ratsional nomenklatura bo'yicha galogenalkillar nomlanganda tegishli bir valentli uglevodorod radikali nomiga ftorid, xlorid, bromid, yodid so'zlari qo'shib nomlanadi, masalan:

CH3-Br CH3-CH2-Cl CH3-CH2-CH2-J

metil bromid etil xlorid propil yodid

Monogalogenli hosilalarda birlamchi, ikkilamchi va uchlamchi uglerod atomlari bilan galogenlar bog'lanishi mumkin. Shuning uchun ratsional nomenklaturaga ko'ra ularning nomlari birlamchi, ikkilamchi, uchlamchi galogen alkillar deb ataladi.

Xalqaro nomenklatura bo'yicha monogalogenli hosilalar nomlanganda dastlab galogen atomi bilan bog'langan uglerod atomining zanjirdagi holati ko'rsatiladi, so'ngra galogen va uglevodorod nomi aytiladi, masalan:

Br

1-brombutan 2-brombutan

Agar monogalogenli hosila zanjiri tarmoqlangan bo'lsa, asosiy zanjir galogenga yaqin turgan uglerod atomidan boshlab raqamlanadi. Keyin asosiy zanjirdagi tarmoqlangan uglerod raqami, tarmoqlangan radikal nomi, so'ngra galogen birikkan uglerod raqami, galogen va asosiy zanjir nomi aytiladi, masalan:

С
C H 3—C H —С H —С H 3 ³ I I ³

CH3 F
H ₂—C H —C H ₂—C H ₂—C H Cl CH₃

3-metil-2-ftor butan 2-metil-1-xlor pentan