O`quv –uslubiy qo`llanma toshkent 2012 tursunoy ziyadova

O’quvchilarning yoshi va shaxsiy xususiyatlarini hisobga olish printsipi. Ta’lim jarayonida o’quvchilarning yoshi va shaxsiy xususiyatlari hamda o’quv imkoniyatlarini hisobga olish didaktikaning eng muhim printsiplaridan biri bo’lib, u ona tili o’rganish samaradorligini oshirishda muhim ahamiyat kasb etadi. Bu printsipga amal qilmay turib, til hodisalarini puxta va ongli o’zlashtirishga erishib bo’lmaydi.
Ma’lumki, ona tilining izchil kursini o’rganish, asosan, o’rta maktab yoshi - o’smirlik davriga to’g’ri keladi. Bu yoshda o’quvchilarda topshiriqni o’z vaqtida aniq va yaxshi bajarishga harakat rivojlanadi. O’smirlik davrida qayta xotiralashga oid topshiriqlar bilan bir qatorda ijodiy topshiriq-larni bajarishga ishtiyoq kuchayadi. Agar boshlang’ich sinfda o’quvchilar ko’proq ko’rgan yoki kuzatgan narsalari haqida fikr yuritsalar, keyinchalik ularda o’zlari shaxsan kuzatmagan, ko’rsatmagan, ammo boshqalardan eshitgan voqea -hodisalarni qo’shib uni bayon qilishga urinadilar. O’quvchilar bu yoshda rasmda aks ettrilgan voqealar haqida fikr yuritish bilan cheklanmay, rasmda ko’zga tashlanmayotgan, ammo mavzuga bevosita aloqador bo’lgan fikrlarni ham qo’shib, uni bayon eta oladilar. Kichik yoshdagi o’quvchilarda ijodiy fikr ko’proq aniq voqea -hodisalar natijasida hosil bo’lsa, o’smirlik davriga o’tgan sari bu xususiyat o’z ko’lami jihatidan kengayadi; bola idrok qilgan narsalarii tushunib, anglab olishga intiladi; u narsa va hodisalarni tahlil qiladi; o’zaro taqqoslaydi, ularning muhim o’xshash va farqli belgilarini izlaydi hamda xulosalar chiqaradi.
Ona tili darslarida o’smirlarning real o’quv imkoniyati hisobga olingan taqdirdagina ta’lim jarayoni samarali kechadi. Til materiali o’quvchi layoqatiga muvofiq kelgan taq dirda u faollik ko’rsatishi mumkin. Shuning uchun o’qituvchi har bir o’quvchining shaxsiy qobiliyatini aniqlashi va ta’lim jarayonida uni hisobga olishi zarur.
Ma’lumki, o’quvchilarning o’zlashtirish darajasi, bilim saviyasi, qiziqish va layoqati, mustaqil ishlay olishi bir- biridan farq qiladi, O’zlashgirish darajasi yuqori bo’lgan, ijodiy fikrlay oladigan o’quvchi rasm asosida insho yozish kerak bo’lganda nafaqat rasmda ko’rayotgan iarsalarini, balki o’zining hayotiy taassurotlariii qo’shib insho yoza oladi. O’zlashtirish darajasi va fikrlash qobiliyati bo’sh bo’lgan, til sezgirligi talab darajasida bo’lmagan o’quvchi xudda shu inshoda hatgo rasmda ko’rayotganlarini ham to’laligicha bayon qilib bera olmaydi. Demak, o’quvchilarda o’quv imkoniyati har xil bo’lib, bu ularning bilish faoliyatiga ta’sir etmay iloji yo’q.