Oqiw -metodikali q


Terekzarlardin’ mikroklimatqa ta’siri



Download 16,28 Mb.
bet6/121
Sana14.02.2022
Hajmi16,28 Mb.
#448477
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   121
Bog'liq
ОМК янги 2020

2. Terekzarlardin’ mikroklimatqa ta’siri
Insan salamatlig’i ushin en’ ortasha bolg’an hawa-rayi ortalig’i – temperatura +20 +22oS ha’m hawanin’ salistimali ig’allig’i 40-60% bolg’an halda, hawa taza ha’m azon menen bayig’an boliwidur. Qalalardag’i hawa avtotransport ha’m sanaat shig’indilarinin’ atmosferaga tarqaliwi,qaibetinde pataslanadi.
Qalalardag’i sanaat ha’m transporttin’ kislorodti jemiriwi hawanin’ normaliq quramin o’zgertiwi temperaturanin’ artiwina alip keledi.
Jasil terekzarlar hawani suwitiwdin’ jalg’iz ja’rdemshisi bolip xizmet etedi. Fotosintez processinde bir gektar jerdegi jasil eginzarlar 200 adamnin’ dem aliwina jeterli bolg’an kislorodti islep shig’ariw quwatlig’ina iye.Sonin’ menen bir waqitta, bir saat dawaminda 8 kg deyin karbon kislotasi jemiriledi. Basqasha aytqanda, qalalarda bir topar xaliq sanina 50 m2 jasil eginzarlar hawanin’ aqilg’a muwapiq quramin ta’miynlep beredi.Jaz ma’wsiminde mikroklimattin’ tu’rleniwi kerekli ahmiyetke iye.Bul jag’day quyash radiaciyasinin’ joqari da’rejege jetiwi menen baylanisli. Bizge belgili,jazdin’ jazirama ku’nleri saat 1200 lerde hawa temperaturasi +35 +40oS da’rejege jetkende topiraqtin’ ashiq quriq betindegi (qum,asfalt,beton),sonday-aq,u’yler to’beleri ha’m qubla ta’repinde radiacion temperatura +70 +80oS da’rejege jetiwi mu’mkin. Quyash insolyaciyasi waqtinda isip ketken imarat ha’m qurilislar quyash batiwinan keyin de issiliq tarqatiwin dawam ettiredi,na’tiyjede hawa temperaturasinin’ joqarilig’i dem aliwdi qiyinlastiradi.
Qalalarda jasil eginzarlardin’ radiacion temperaturani to’menletiwde ahmiyeti ju’da’ u’lken. Misali,ayriqsha turg’an terek sayasindag’i radiacion temperatura ashiq maydandag’ig’a salistirg’anda 35oS, jasil massivlerde bolsa – 40oS ga pariqlanadi. Jasil eginzarlar sayasinda hawa temperaturasi ashiq jerdegige qarag’anda radiacion temperaturag’a salistirg’anda az o’zgeredi, yag’niy 2-3,5oS, biraq iri massivlerde bul pariq 16oS g’a deyin jetiw mu’mkin (Kuzmishyov, Peshenicin, 1979).
Ag’ashlar japiraqlari o’zine ta’n issiliq qa’siyetlerine iye.Tu’rli ag’ashlardin’ japiraqlari o’zinen ha’r qiyli da’rejede issiliq nurin ha’m quyash spektrin jutip, qaytarip ha’m o’zinen o’tkeriw mu’mkin.
Misali, jaz emenzar quyash radiaciyasinin’ – 96,8%, qarag’ayzar – 96%, arsha, terek ha’m emenler aralas tog’ay bolsa – 97-98% nurlardi uslap qaladi. Tereklerdin’ termo qorg’aniw funkciyasi sonin’ menen belgilenedi.
Asfalt ha’m imaratlar diywallarin tosip turatug’in,biyik bag’anali,qalin’ gorizontal birigip o’sken, to’mengi bo’leginen samal ju’retug’in jasil eginler (terekler) issidan jaqsi qorg’aydi. Quyash nurlari ta’sirinde o’simlikler japiraqlari isip ketedi. Sayadag’i japiraqlar temperaturasi a’tirap ortaliq temperaturasinan to’men boladi,sebebi olarda (japiraq plastinklarinda, japiraqlarda) parlaniw da’rejesi joqari. Misal ushin, ga’rri ag’ashtin’ japiraqlari qa’ddi bir ku’nde 300 litrg’a deyin suwdi parlandiriw mu’mkin. Jedel parlaniw processi na’tiyjesinde ag’ash betinde ha’m a’tirapinda suwitiw effekti ju’zege keledi. Ken’ japiraqli ag’ash tu’rleri (emen, lipa, katalpa) nin’ suwdi puwlandiriw qa’siyetleri joqari,ash ren’li, bezetilgen japiraqli ag’ashlar bolsa (gledichiya, jiyde ha’m b.) suwdi azlaw parlandiradi.
Ag’ash ha’m putalar hawanin’ iga’lliq da’rejesin asirip, insan salamatlig’ina unamli ta’sir ko’rsetedi. Hawa ig’allig’inin’ 15% ke artiwi, temperaturanin’ 3,50 S g’a deyin to’menlewin ta’miynleydi. Tereklerdin’ puwlandiriw qa’ddinin’ ko’lemi,olar iyelegen maydan betinen 20 ese artiq boladi. 1 gektar maydandag’i tog’aydan o’siw da’wiri dawaminda 3 mln kg g’a deyin ig’alliq parlanadi. Jildin’ qurg’aq ma’wsiminde jasil eginzarlar arasinda hawanin’ ig’allig’i ashiq maydandag’ig’a salistirg’anda 4-7% joqari boladi;ig’alshiliq ma’wsiminde bolsa – ig’alliq da’rejesi to’menleydi, sebebi hawa qurg’aqlang’anda japiraqlarda parlatiw ku’sheyedi, ha’m kerisinshe, ig’al hawada japiraqlar suwdi o’zine tartip aladi.
Terekzarlar olar arasinan o’tetug’in samal tezligin 3 ma’rte to’menletedi. Samal ku’shli esetug’in aymaqlarda bunin’ qorg’aniw a’hmiyeti u’lken.
Jasil massivler astindag’i ha’m a’tiraptag’i ashiq maydanlarda hawa temperaturasinin’ o’zgeriw qa’siyetlerin dem aliw maydanshalarin rejelestiriwde esapqa aliw za’ru’r. Tereklerdi iqshamli massivlerde qalin’ sho’pler menen qaplang’an maydanliq penen uyg’inliqta jaylastirilg’anda en’ jaqsi mikroklimat sharayatlari ju’zege keledi.
Tu’rlerdi tan’lawda tereklerdin’ sayalatiw qa’siyetin inabatqa aliw usinis etiledi. Misali, lipa ha’m kashtan tereklerinin’ sayasi shumtol ha’m aq akaciyag’a salistirg’anda qoyiwlaw boladi. O’zbekstannin’ qurg’aq ha’m jazirama iqlimli sharayatinda sayalatiw rejimiu’lken a’hmiyetke iye.



Download 16,28 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   121




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish