Oqiw -metodikali q

4. Terekzarlardin’ shawqimg’a qarsi gu’restegi a’hmiyeti
Qalalarda sanaat ka’rxanalari ha’m transport qurallari xizmeti n’tiyjesinde ju’zege keletug’in shawqim xaliq salamatlig’ina u’lken ziyan jetkizedi. Qalalar shawqimi kommunal-ku’ndelik ha’m islep shig’ariw qurallarinan,sonday-aq transportlar ha’reketleniwinen kelip shig’adi. Jil sayin shawqimlar ta’siri ku’sheyip barmaqta. Biyik ha’m uzaq dawamli shawqimlar insan nerv sistemasina ta’sir ko’rsetip,oni tinishsiz ha’m injiq etip qoyadi. Shawqimlar ta’sirinde adamnin’ dem aliwi ha’m ju’rek uriwi jedellesedi, qan basimi asadi.U’lken qalalarda shawqim insannin’ o’mirin bir neshe jilg’a qisqartiwi mu’mkin. Sanitariya talaplarina ko’re,jol qoyilatug’in shawqim jiyindisi 40 decibellge ten’. Aqrg’i 30-40 jil ishinde qala shawqimi sanitariya normasinan 4-5 ese asip ketken.
Qala shawqimi menen na’tiyjeli gu’resiwde qalin’, vertikal halatta birlesken terek qatarlari ja’rdem beredi. Bunda qorg’alatug’in obektke salistirg’anda terek qatarlari tuwri jaylastiriliwi kerek. Japiraqli terek tu’rleri shawqimnin’ 25 procentin jutip, 75 %in qaytaradi,sebebi olar ekran siyaqli,ses tolqinlarin tosadi. Ha’reket ko’p bolg’an ko’she shetindegi qiyaban imaratlardi shawqimnan asiray almaydi,kerisinshe,eger joldin’ ha’reket bo’legi terekler menen tosilmag’an bolsa, u’ylerdegi shawqimdi ku’sheytiredi.Shawqimlar ta’sirin kemeytiretug’in terekzarlardin’ ken’ligi 10 metrden kem bolmaslig’i ha’m onda bir neshe qalin terek qatarlari jaylasiwi kerek. Mayda japiraqli tereklerden paydalaniw jaqsi na’tiyje beredi (misali, mayda japiraqli lipa, mayda japiraqli qayrag’osh ha’m b.). Bulardan shawqim dereklerine jaqin egip,ag’ashlar, putalar ha’m jasil diywallardan yarusli kompoziciya payda etiliwi lazim. U’lken-kishiligi boyinsha parqlanatug’in eginler toparlari shawqim energiyasin jaqsi tartip aladi.