Oqiw -metodikali q

Qatarlap egilgen terekzarlardi qatarli ha’m qiyabanli tu’rlerge ajratiladi. Qatarli eginler – bir qatar, eki qatar, kem hallarda u’sh qatarli boladi. Qatar aralap, ag’ashlar shaxmat usilinda yamasa bir birine qarama qarsi halda egiledi. Qatarli eginlerde ag’ashlar arasinda araliq 1-kestede keltirilgen.
6-keste
Qatarli eginlerde ag’ashlar arasindag’i araliq, m

Terekler	Bir qatarli		Eki qatarli, shaxmat usili
	Siyrekletilmegen	Siyrekletilgen	Qatardag’i terekler aralig’i	Qatarlar aralig’i
Ken’ shaqali, biyik boyli, tez o’siwshi	5,5-6,0	3,5-4,0	7,5-8,0	4,0-4,5
Biyik boyli,a’ste o’siwshi	4,4-5,0	3,0-3,5	6,0-7,0	3,2-3,5
Orta boyli, tez o’siwshi	4,5-5,0	3,0-3,5	6,0-7,0	3,2-3,5
Orta boyli,a’ste o’siwshi	4,0-4,5	2,0-2,5	5,0-5,5	2,5-3,0
To’men boyli (10 m ge deyin)	3,5-4,0	2,5-3,0	5,0-5,5	2,5-3,0
Tor shaqali, boyi ha’r qiyli	3,0-4,0	-	4,0-5,0	2,2-3,0

Esletpe. Sayaga’ shidam beretug’in ag’ash tu’rleri ushin kem shegara araliq ko’rsetilgen; jaqtisu’yer tu’rler ushin – ken’ shegara araliq alinadi.

6-su’wret. Janli diywal


Jasil tosiqlar – biyikligi 2,5-4 m, eni 1-1,3 m bolatug’in ag’ashlar ha’m putalardan quralg’an tig’iz eginzarlar. Olar bir qatarli ha’m eki qatarli etip jaratiladi. Qatarlardag’i o’simlikler aralig’i bir qatarli eginlerde 0,67 m (sayag’a shidamlilar) ha’m 1 m (jaqtisu’yerler) di quraydi. Eki qatarli egilgende qatardag’i araliq qashiqliq 1-1,25 m; qatarlar arasi – 0,6-0,7 m boladi. Janli diywallardi jaratiwda iynejapiraqli ha’m ken’japiraqli eginlerden paydalaniladi,bunda o’simliklerde tikenler boliwina itibar qaratiladi (gledichiya, maklyura). 10 metr jerge bir qatarli usilda 10-15 na’l, eki qatarlida bolsa – 16-20 na’l egiledi.
Janli diywallar – ag’ash ha’m putalar tig’iz tosiq formada egiledi, qirqilg’anda tegis o’siwshi qalin’ jasil diywal payda etiledi. O’zbekstanda jasil tosiqlardi payda etiwde a’piwayi ligustrum, qizil svidina,pissard alshasi, a’piwayi shamshod, shig’is biotasi ha’m basqalardan paydalaniladi. Forma beriliw qa’siyetine ko’re, jasil tosiqlar: erkin o’siwshi, forma berilgen ha’m tosiq iqshamli tu’rlerge bo’linedi.
Forma berilgen jasil tosiqlardin’ ko’ldenen’ kesim formasi tuwri mu’yeshli (tiykarinan sayag’a shidamli eginler), trapeciyasiyaqli ha’m yarim ovalsiyaqli (tiykarinan jaqti su’yetug’in ginler) boladi. Shertekli jasil tosiqlardi jaratiw ushin arnawli tosiqlar quriladi ha’m olarg’a o’simliklerdin’ ayriqsha paqallarin oralg’an halda o’rmeletip o’siriledi. Jasil tosiqlar bir tu’rdegi eginnen, kem hallarda yarus formada (biyikligi boyinsha ha’r qiyli bolg’an) eki tu’rdegi eginlerden payda etiledi.

a) b)

7-su’wret. Bosket (a) ha’m jasil tosiq (b) tin’ ko’rinisi.

7-keste
Jasil tosiqlardin’ du’zilisi o’lshemleri

Jasil tosiqlar ko’rinisi	Qatarlar sani	O’lshemi, sm		Na’ller arasindag’i araliq, sm		10 metrde na’ller sani
		biyikligi	Eni	Qatarda	Qatarlar arasinda
Erkin halda o’siwshi
Bordyurlar (siziq, jiyegi, danesi, to’men boyli jasil tosiqlar)	1	70 ge deyin	50 ge deyin	20 (25)	-	50 (40)
	2	70 ge deyin	70 ge deyin	25 (23)	20 (25)	80 (60)
	3	70 ge deyin	90 ge deyin	25 (33)	20 (25)	120 (90)
Jasil tosiqlar: to’men boyli	1	120 ge deyin	100 ge deyin	40 (50)	-	25 (20)
	2	120 ge deyin	140 ge deyin	50 (67)	40 (50)	40 (30)
orta boyli	1	200 ge deyin	150 ge deyin	50 (67)	-	20 (15)
	2	200 ge deyin	200 ge deyin	67 (80)	50 (60)	70 (25)
biyik boyli	1	300 ge deyin	250 ge deyin	100 (125)	-	10 (8)
forma berilgen (kesilgen)
Bordyurlar	1	30-50	30-50	20 (25)	-	80 (60)
	2	20-40	20-40	25 (33)	20 (25)	120 (90)
Jasil tosiqlar: to’men boyli	1	60-120	40-60	25 (33)		40 (30)
	2	50-120	60-80	40 (50)	25 (30)	50 (40)
orta boyli	1	120-180	60-80	40 (50)		25 (20)
	2	120-180	80-100	50 (67)	30 (40)	40 (30)
biyik boyli	1	180-250	80-100	50 (67)		20 (15)
	2	180-250	100-130	67 (80)	40 (50)	30 (25)

Esletpe: biyikligi ha’m eni boyinsha birinshi san-biyiklik ha’m eninin’ baslang’ish normasi ekinshisi-biyiklik ha’m eninin’ en’ joqari shegarasi. Qawis ishinde ko’rsetilgen o’lshemler jaqti su’yiwshi o’simliklerden paydalang’anda qabil etiledi.
Jasil tosiqlar bir qatarli, eki qatarli, ha’m salistirg’anda kemrek u’sh qatarli usilda jaratiladi. Biyikligi boyinsha olardi ju’da’ to’men, orta ha’m biyik boylilarg’a ajratiladi. Jasil tosiqlardin’ biyikligi, qatarlar sani ha’m forma beriw usilina muwapiq o’lshemleri 2 kestede keltirilgen.
Bosketler – geometriyaliq formag’a iye bolg’an jabiq u’yler, maydanshalar, jasil tosiqlar yamasa jasil diywallar menen tosilip, olardin’ ishki bo’leginde fantanlar yamasa gu’lzarlar jaylasatug’in ko’rinis.
Geometriyaliq uslubda egilgen, arnawli forma berilgen ko’p qatarli (8 ha’m onnan ko’birek) tig’is eginzarlardi da bosketler deb ataw mu’mkin.

8-su’wret. O’rmelep o’siwshi rozagu’ller


Figurali jasil eginzarlar – tuwri geometriyaliq yamasa uslubli figura forma berilip, jasalma tu’rlendirilgen eginler.Bul eginzarlardi payda etiwde a’ste o’siwshi, kessiwge shidamli bolg’an ag’ash ha’m puta tu’rlerinen paydalaniladi. Olarg’a tiykarinan virgin arshasi, shig’is biotasi, shamshod, biryuchina ha’m sol siyaqlilar kiredi.
O’rmelep o’siwshi o’simlikler – ag’ashsiyaqli puta ha’m sho’psiyaqli o’rmelewshi o’simlikleri. Bular imaratlar, qurilislar, ayvon ha’m ayvonshalardi vertikal tu’rde bezetiw ushin qollaniladi. O’rmelep o’siwi ushin olarg’a tosinlar kerek boladi. O’rmelep o’setug’in eginlerdin’ to’mendegi tu’rleri bar: diywal ta’repi boylap – imaratlar janinda, ayvon ha’m ayvonshalarda; ag’ash paqali janinda – terekler, jaqtiliq beriwshi u’stinler boylap; perganal ha’m trelyajlar – o’rmelewshi o’simlikler aayvonshalar ha’m basqa kishi arxitektura formalarinda jaylasip o’sedi.