10 bap. ÓNDİRİSLİk faktorlardin konkurent bazarlari. MİYnet bazari. Kapital bazarlari

10 BAP. ÓNDİRİSLİK FAKTORLARDIN KONKURENT BAZARLARI. MİYNET BAZARI. KAPİTAL BAZARLARI.

10.1.Konkurent firma hám tarawlardıń óndirislik faktorlarǵa
talabı.
10.2.Óndiris faktorları usınısı.
10.3.Faktorlar bazarında teńsalmaqlılıq.
10.4. Kapital bazarlardıń strukturası (dúzilisi) hám roli.
Kapital bazarlarda teńsalmaqlılıq.

10.1. Konkurent firma hám tarawlardıń óndirislik faktorlarǵa talabı.

Óndirislik faktorlar yamasa resurslar kóp túrge iye bolıp, olardı bir neshe gruppalarǵa bóliw múmkin. Miynet, materiallar, kapital, bulardıń hár biri kishi toparlardan turadı. Miynet kvalifikasiyalı hám kvalifikasiyalı emes bolıp; al materiallarǵa firmalar tárepinen satıp alınıp, qayta isleniw nátiyjesinde tayar ónimge aylanatuǵın buyımlar kiredi; kapital, bular imaratlar úskeneler, qurılmalar; tovar - materiallıq baylıqlardan turadı.
Óndirislik resurslarǵa bolǵan talap sońǵı ónimge bolǵan talaptıń muǵdarına baylanıslı boladı, sebebi óndiris prosesinde firma qansha kóp resurslardan paydalansa, sonsha kóp muǵdardaǵı ónimdi islep shıǵaradı. Shekli ónim MR – bul qosımsha bir birlik resurs (máselen, miynet)ti paydalanıw nátiyjesinde qosımsha alınǵan ónimniń muǵdarın ańlatadı (mısalı qosımsha bir saat miynet jumsaw arqalı ónim muǵdarınıń MR_L birlikke kóbeyiwi). Formulası:
;
Texnologiyalıq prosessler tiykarınan kemeyiwshi ónimdarlılıq prinsipine tiykarlanadı, yaǵnıy, basqa paydalanılatuǵın faktorlardıń fiksirlengen muǵdarında házirgi úyrenilip, paydalanıp atırǵan resurs (miynet)tıń kóp muǵdarınıń hár bir qosımsha bir-birligine az muǵdardaǵı shekli ónim tuwrı keledi.
Hár bir firma óziniń paydasın maksimumlastırıw ushın qosımsha resurslardı alıw prosessinde onıń paydaǵa tásirin esapqa aladı, yaǵnıy qosımsha túsim muǵdarın qosımsha shıǵın menen salıstıradı. Bul kórsetkish tovardın bahasına (R) hám resurstıń qosımsha ónimine (MP_L) baylanıslı.

1- súwret
Qosımsha bir-birlik resurstı satıp alıw ushın jumsalǵan shıǵın shekli faktorlıq shıǵınlardıń bahasına teń (biziń mısalda – miynet haqı muǵdarı). Demek, qosımsha bir-birlik miynet jumsalıwı nátiyjesinde paydanıń ózgerisi: ∆ payda=∆ túsim - ∆ shıǵın
= . Payda maksimum bolıwı ushın onıń ósiw páti nolge teń bolıw kerek ekeniń biz aldıńǵı temalarda atap ótkenbiz, bunnan: – bul teńlik firmanıń miynet resursına talabın ańlatadı. Bul teńlikten – resurstıń real bahasına iye bolamız (bizin mısalımızda miynetke real haqı tólew).
diń muǵdarı ósken sayın tómenlegenlikten grafigi tómenge iymeklilikke iye (1- súwret). Firma real miynet haqı =0 bolǵansha islewshilerdi jumısqa qabıl etedi. Solay etip, 1 súwrettegi grafik firmanıń miynetke bolǵan talap sızıǵın ańlatadı.
Óziniń paydasın maksimumlastırıw ushın firmanıń sheshimin-óndiris prosessinde paydalanıw múmkin bolǵan hár bir resurstıń optimal muǵdarın saylap alıw máselesinin sheshimi dep qabıl etiw múmkin. Firma resurslardı satıp alıw prosessin shárti orınlanǵansha dawam ettiriwi múmkin.
Resurslardı alıw qaǵıydası firmanıń hár bir resursqa bolǵan óndirislik talap funksiyasına alıp keledi. Resurstın bahasınıń ózgerisi nátiyjesinde almastırıw hám islep shıǵarıw effektine iye bolamız. Almastırıw effekti nátiyjesinde firma qımbat resurslardı arzanı menen almastıradı. Firma resurslardıń bahası qımbatlasa az, arzanlasa kóp muǵdardaǵı ónim islep shıǵaradı – bul islep shıǵarıw effektin ańlatadı.
Resurslar bazarında taraw talabın analizlewde ayırım firmalardaǵı talap funksiyasın jámleymiz. Tayar ónimler bazarınıń shárti, sonıń ishinde talap elastikliligi usı ónimdi islep shıǵarıw faktorlarına bolǵan talaptı anıqlawǵa tásir jasaydı. Ónimge bolǵan elastiklilik joqarı bolsa, óndirislik faktorlarǵa bolǵan talap elastikliligi joqarı boladı hám kerisinshe. Sonın menen birge faktordıń bahasınıń ózgerisi, bul faktordı basqaları menen almastırıw múmkinshiligin izlewge firmalardıń minez-qulqın ózgertiwi múmkin. Resursqa bolǵan bazar talabı usı resurstıń usınıs elastikliligine hám almastırıw-resurslarına da baylanıslı.