Omonulla madayev o zbek xalq og'zaki ijodi

fetishizm
bilan aloqador.
Fetishizm
tushunchasida turli narsa-predmetlardan tashqari ranglar, 
tush ham saqlanib qolgan. Oq, qora, ko‘k, yashil, qizil, malla kabi ranglar
10 Гулом F. Шум бола. Биринчи китоб. - Т., 1963. - Б. 
11.
39

---

muayyan ma’noni bildirgan. 0 ‘zbekiston bayrog'idagi yashil, oq, ko‘k, 
ular oralig'idagi qizil, burchakdagi oy va 12 yulduzlaming hammasida 
ramziy ma’nolar mujassamlashgan. Odatda, yashil yoshlik, qizil, bir to­
mondan to‘kilgan qon, ikkinchi tomondan, qizlik g ‘ururi, oq hayot, qora, 
bir tomondan fojia, ikkinchi tomondan, buyuklik, ulug‘lik, malla yetuk- 
lik, balog‘at ma’nolarini aks ettirgan. Agar Bobur asarlariga ishlangan 
qadimgi miniatyura rasmlariga zehn solsangiz, podshohlarning tepasida 
bir xizmatkorning oppoq sochiqqa o ‘xshash mato ko‘tarib turganini ko‘- 
rasiz. Bu odat podshohning kelajagi g‘alabalarga boy ekanini, yurtining 
tinchligini, o'zining mustaqilligini ta’kidlash maqsadini amalga oshirgan.
Xalqimizning qadimgi inonchlarida tush ham muhim ahamiyatga ega 
bo'lgan. Aqlli odamlar insondagi tush ko‘rish xususiyatini alohida fazilat 
deb bilganlar. Ular tushni xosiyatli, xosiyatsiz va e’tibor berilmaydigan 
turlarga bo'lganlar. Hatto tush ta’birlari bayon etilgan kitoblar ham yara- 
tilgan. Eng qadimiy bunday kitoblarning biri “Irq bitig” deb nomlangan. 
Kitobda:
“Men Osmon o‘g‘li kunduz va kechqurun
Oltin taxtda o ‘tirib,
Shodlanyapman.
Bilib qo‘ying: bu - yaxshi”...
“Otni noto'g'ri tushovladi.
Yurishga majoli yo‘q, deyishadi.
Bilib qo‘ying: bu - yomon”
kabi matnlar keltirilgan. Mazkur matnlarda odam tushida ko‘rishi 
mumkin bo'lgan lavhalar ijobiy va salbiy oqibatlar haqida xabar beruvchi 
omil bo'lib keladi.
Islom dini tarixida Muhammad payg'ambarimiz (s.a.v.)ga pay- 
g‘ambar sharafiga ega bo'lish xabari ham tushda ayon bo'lgani haqida 
ko'plab ma’lumotlar bor.
Fetishizmdagi tush unsuridan badiiy adabiyotda ham ko‘p foy- 
dalanilgan. “Alpomish” dostonining o'zida tush bir necha o'rinlarda 
qahramon taqdirini belgilovchi xabar sifatida baxshi Fozil Yo'ldosh o'g'li 
tomonidan qo'llangan. Ergash Jumanbulbul o'g'li esa “Kuntug'mish” 
dostonida Kuntug'mishning Xolbeka bilan uchrashishini tasvirlashda 
tushdan foydalangan. Yozma adabiyotda Alisher Navoiy “Sab’ai sayyor” 
dostonida Bahromning botqoq fojiasidan so'ng uning tushiga kirganini
40

---

va Husayn Boyqaroga yurtning taqdiridan chetda qolgan podshohning 
qismati ayanchli ekanini aytishni so'ragan. Bunday o'rinlarda yozma 
adabiyot vakillari majoziy yo‘l bilan podshohlarga maslahat berish 
usulini kashf qilganlar, deyish mumkin.