Расчёт пути и времени движения

Marg’ilon shahar

1-DIUM FIZIKA fani o`qituvchisi RAHIMOVA MALIKAXONning

10-sinfda

“HARAKATLANAYOTGAN GAZLAR VA SUYUQLIKLARDA BOSIMNING TEZLIKKA BOG‘LIQLIGIDAN TEXNIKADA FOYDALANISH” mavzusida

ochiq dars ishlanmasi

HARAKATLANAYOTGAN GAZLAR

VA SUYUQLIKLARDA BOSIMNING TEZLIKKA BOG‘LIQLIGIDAN TEXNIKADA FOYDALANISH

HARAKATLANAYOTGAN GAZLAR

VA SUYUQLIKLARDA BOSIMNING TEZLIKKA BOG‘LIQLIGIDAN TEXNIKADA FOYDALANISH

Suyuqlik tinch holatda turganiga nisbatan harakat holatida bosim o‘zgarishini ko‘rdik. Bu bosim dinamik bosimga bog‘liq deyiladi. Dinamik bosim suyuqlik yoki gazning tezligiga bog‘liq bo‘lishini kuzatish uchun quyidagicha tajriba o‘tkazaylik. Ikki varaq qog‘oz olib, tik holatda ushlaylik. So‘ngra qog‘oz orasiga puflaylik (4.19-rasm).

Suyuqlik tinch holatda turganiga nisbatan harakat holatida bosim o‘zgarishini ko‘rdik. Bu bosim dinamik bosimga bog‘liq deyiladi. Dinamik bosim suyuqlik yoki gazning tezligiga bog‘liq bo‘lishini kuzatish uchun quyidagicha tajriba o‘tkazaylik. Ikki varaq qog‘oz olib, tik holatda ushlaylik. So‘ngra qog‘oz orasiga puflaylik (4.19-rasm).

1. Samolyot qanotini ko‘taruvchi kuch. Samolyotlarning parvozi ham aynan shu hodisani o‘rganish tufayli amalga oshirildi. Buni samolyot qanotining maxsus tuzilishi bilan tushuntiriladi (4.20-rasm).

1. Samolyot qanotini ko‘taruvchi kuch. Samolyotlarning parvozi ham aynan shu hodisani o‘rganish tufayli amalga oshirildi. Buni samolyot qanotining maxsus tuzilishi bilan tushuntiriladi (4.20-rasm).

Samolyot qanotini ko‘taruvchi kuch. Samolyotlarning parvozi ham aynan shu hodisani o‘rganish tufayli amalga oshirildi. Buni samolyot qanotining maxsus tuzilishi bilan tushuntiriladi

Samolyot qanotini ko‘taruvchi kuch. Samolyotlarning parvozi ham aynan shu hodisani o‘rganish tufayli amalga oshirildi. Buni samolyot qanotining maxsus tuzilishi bilan tushuntiriladi

Samolyot qanoti “suyri” shaklida yasalib, unga kelib urilayotgan shamol, qanotning ostki va ustki tomonidan o‘tadi. Ustki qismida shamol o‘tishi kerak bo‘lgan yo‘l pastki qismidan ko‘proq. Shu sababli ustki qismida shamol tezligi pastkisidan kattaroq bo‘lishi kerak. Demak, shamol tezligi katta bo‘lgan joydagi bosim P1 shamol tezligi kichik bo‘lgan ostki qismidagi bosim P2 kichik bo‘ladi. Natijada pastdan yuqoriga yo‘nalgan bosimlar farqi hosil bo‘ladi. Oqim turbulent bo‘lsa, bosimlar farqi katta bo‘ladi. Shu bosimlar farqi tufayli samolyotqanotini ko‘taruvchi kuch hosil bo‘ladi.

Samolyot qanoti “suyri” shaklida yasalib, unga kelib urilayotgan shamol, qanotning ostki va ustki tomonidan o‘tadi. Ustki qismida shamol o‘tishi kerak bo‘lgan yo‘l pastki qismidan ko‘proq. Shu sababli ustki qismida shamol tezligi pastkisidan kattaroq bo‘lishi kerak. Demak, shamol tezligi katta bo‘lgan joydagi bosim P1 shamol tezligi kichik bo‘lgan ostki qismidagi bosim P2 kichik bo‘ladi. Natijada pastdan yuqoriga yo‘nalgan bosimlar farqi hosil bo‘ladi. Oqim turbulent bo‘lsa, bosimlar farqi katta bo‘ladi. Shu bosimlar farqi tufayli samolyotqanotini ko‘taruvchi kuch hosil bo‘ladi.

 

2. Magnus effekti. Futbol maydonida burchakdan tepilgan to‘pning burilib darvozaga kirganini televizorda yoki stadionda kuzatganlar ko‘p. To‘pning burilishiga nima majbur qiladi?

Bunga sabab shuki, to‘pning o‘rtasiga emas, balki biroz chetrog‘iga tepgan usta futbolchi uni to‘g‘ri harakati davomida aylanishiga majbur qiladi.

Natijada to‘pning chap va o‘ng tomonidagi havo oqimining tezligi o‘zgaradi va bosimlar farqi hosil bo‘lib, to‘pni darvoza tomonga buradi. Bunga Magnus effekti deyiladi (4.21-rasm).

Aylanayotgan jismning atrofini gaz yoki suyuqlik oqimi qurshab olishi natijasida yuzaga keladigan fizik hodisa. Olmon olimi Genrix Magnus (1802-1870) sharafiga nomlangan

3. Idishdagi tirqishdan otilib chiqayotgan suyuqlik tezligini hisoblash.

Bernulli tenglamasidan foydalanib, suyuqlik sirtidan hchuqurlikda bo‘lgan idish tirqishidan otilib chiqayotgansuyuqlik tezligini hisoblash mumkin Idishdagi suyuqlikning ustki yuzasidagi bosim,

atmosfera bosimi P0 ga teng. Suyuqlik tezligi V0=0 Suyuqlik chiqadigan tirqish oldidagi bosim ham P0 Tirqishdan chiquvchi suyuqlik tezligini V bilan belgilab, bu ikkita joy uchun 4.9-formulani qo‘llaymiz:

Bunga ideal suyuqlik uchun Torrichelli formulasi deyiladi.

Torrichelli

Mustahkamlash

Bo‘yi 5 m bo‘lgan sisternada yerdan 50 sm balandlikda jo‘mrak o‘rnatilgan. Jo‘mrak ochilsa, undan suyuqlik qanday tezlik bilan otilib chiqadi?

Savollar

1. Varrak qanday kuchlar ta’sirida yuqoriga ko‘tariladi?

2 4.22-rasmdagi idishdan otilib chiqayotgan suyuqlik tezligi tirqish yuzasiga bog‘liqmi?

3. Ko‘pgina avtomobillarning tashqi ko‘rinishini nega uchburchak, to‘rtburchak yoki shunga o‘xshash shaklda yasalmaydi?

4. Magnus effektidan yana qaysi joylarda foydalanish mumkin?

Uyga vazifa

• Mavzuni o’qib, mavzu oxridagi savollarga javob yozib, mavzuga oid hayotiy misollardan topib kelish!