Oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi Andijon davlat universiteti Fizika kafedrasi

13-maruza

Yoruglikning dispersiyasi. Normal va anomal dispersiya. Yoruglik dispersiyasining elementar klassik nazariyasi

Reja
1.Yoruglikning dispersiyasi.
2.Normal va anomal dispersiya.
3.Yoruglik dispersiyasining elementar klassik nazariyasi.

Elektromagnit to‘lqini o‘tganda ko‘rdikki ko‘pchilik diyelektriklar uchun μ1 bo‘lgani uchun va elektromagnit to‘lqinning biror muxitda tarqalish tezligi (faza tezligi)

Demak bu oxirgi formulalardan ko‘rinadiki muxitning sindirish ko‘rsatkichi, to‘lqin uzunligi, ssi to‘lqin chastotasi bilan bog‘liq ekan. Bunday bog‘lanishi dispersiya deyiladi. Dispersiya formulasi
yoki
Bo‘shliq (vakuum) uchun 1. Demak vakuum uchun dispersiya yo‘q. Demak elektromagnit to‘lqin bilan tarqaladi va chastotaga tegishli sindirish ko‘rsatkichlari to‘g‘ri keladi. Shuning natijasida agar yoruglik shisha prizmadan o‘tganda spektrlarga ajraladi.
Dispersiyani birinchi bo‘lib Nyuton tekshirgan.
Yoruglik shisha prizmadan o‘tganda va uni ekranga tushirsak, ekranda xosil bo‘lgan spektrlardagi qizil qismi kam egilar, binafsha qismi esa ko‘p egilgan bo‘lar ekan. Spektrlar quyidagi tartibda joylashgan bo‘ladi
1)qizil 2) to‘q sariq 3) sariq 4) yashil 5) ko‘k yashil 6) ko‘k 7) binafsha
Odatda dispersiyani tekshirish uchun bog‘lanish ni ordinata o‘qiga sindirish ko‘rsatkichi, absissa o‘qiga to‘lqin uzunlik grafigi chiziladi.
Dispersiya ikki xil bo‘ladi a) normal dispersiya b) anormal dispersiya bo‘ladi.
Bu dispersiyalar grafikda yoki ekranda yaqqol ko‘rinadi. Agarda ayqashtirilgan prizmalar yordamida tekshirilsa. Bu usulda ikkita prizma asoslari bir-birlariga perpendikulyar joylashtirilib, birinchi prizma normal dispersiyaga ega bo‘lib, ikkinchi dispersiyasi tekshiruvchi prizma xisoblanadi
grafikdan bo‘lsa normal dispersiyali prizma, agarda bo‘lsa anormal dispersiyali prizma deyiladi.
Normal dispersiya uchun Koshi (1829-2835-yillarda) sindirish ko‘rsatkich bilan to‘lqin uzunlik orasidagi bog‘lanish formulasini berdi.

Bu formuladan dispersiya
Dispersiyaning elementar klassik nazariyasi.
Yoruglik dispersiyasi moddaning tarkibiga kirgan zaryadlangan zarrachalar (asosan elektronlar) bilan yoruglikning (elektromagnit to‘lqinning ) o‘zaro tasir natijasidir.
Dispersiyaning klassik nazariyasini Lorens tomonidan modda tuzilishidagi elektron nazarayasiga asosan tushuntirish mumkin.
Bu nazariyani dielektrik modda uchun qaraymiz. Bunda elektronlar atom yoki molekula ichida joylashgan bo‘ladi. Bu xolda dipol xosil bo‘ladi.
Xuddi shuningdek biz dielektrikni tashqi muxitga bersak dielektrik atomi dipolni xosil qiladi. Xosil bo‘lgan dipol momenti rer. Bizda ye- elektron zaryadi, r mayodon (yorug‘lik) tasirida zaryadlar sistemaning siljishi yoki dipol yelkasi.