Oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi Andijon davlat universiteti Fizika kafedrasi

9-ma’ruza

Interferension manzarani hisoblash.Ikki nurli interferometrlar. Jamen va Maykelson interferometrlari. O‘tgan va qaytgan nurlardan hosil bo‘lgan interferensiya.Nyuton halqalari

Reja
1.Interferension manzarani hisoblash.
2.Ikki nurli interferometrlar.
3.Jamen va Maykelson interferometrlari.
4.O‘tgan va qaytgan nurlardan hosil bo‘lgan interferensiya.
5.Nyuton halqalari.

Teng qalinlik va og‘malik interferension yo‘llari deb ataladigan ikki usul yupqa plastinkalarda amplitudalarini ajratish yo‘li bilan amalga oshiriladi. Teng qalinlik interferension yo‘llari ponasimon yupqa plastinkalarda kuzatiladi. Teng og‘malik interferension yo‘llari esa parallel sirtli yassi plastinkalarda kuzatiladi. Qabariq ko‘zgu va yassi plastinkalar kontaktidagi qatlamda esa Nyuton halqalari deb ataluvchi interferension manzaralar (xalqalar) hosil bo‘ladi.

S₁ va S₂ manbalardan chiqib, M nuqtada interferension manzarani hosil qiluvchi kogerent to‘lqinlar yo‘l farqini xisoblaylik. Oldingi ma’ruzada aytilganidek S₁ va S₂ kogerent manbalardan hosil bo‘luvchi interferension manzarani hosil qilaylik.
,
SMN va SMF uChburChaklardan L, d va Y lar Chekli kattaliklar bo’lgani uChun r₁ va r₂ ni shu kattaliklar orqali ifodalaylik. CHizmada Y_m-m-inChi interferentsion manzara o’rnini ifodalaydi, L- manbalardan ekrangaCha bo’lgan masofa, d-manbalar orasidagi masofani ifodalaydi.
S, NM dan
S₂FM dan , S₁NS₂FL va OMY_m
ekanliklarini xisobga olib, quyidagilarni olamiz:

IkkinChi tomondan r uChun va oxirgi ifodadan
(1)
ni olamiz. Bu erda quyidagiCha taxminiy tenglikni kiritib,
(2)
deb olsak, r uChun quyidagi ifoda kelib Chiqadi:
(3)
Interferentsion maksimumlik sharti, juft sondagi yarim to’lqinga teng bo’lgan Yo’l farqidan iboratligini xisobga olsak:


(4)
dan bo’lib, bundan interferentsion maksimum (Yorug’) Yo’llar o’rni uChun quyidagini olamiz:
(5)
Bu (4) ifoda m inChi interferentsion Yorug’ Yo’lni markazdan uzoqligini (o’rnini) ifodalaydi. SHu ifodadan foydalanib, interferentsion manzara soni m ni, to’lqin uzunligini ham aniqlash mumkin:
(6)
va to’lqin uzunligi uChun:
(7)
ifoda hosil bo’ladi. m va m1 Yorug’ Yo’llar uChun (4) ni qayta Yozibhxadma-had ayirib yuborsak, ikki qo’shni interferentsion Yo’llar orasidagi masofa Y ni topamiz: YA’ni m1 va m-nChi Yo’llar uChun
(8),
u holda, ikki qo’shni interferentsion Yo’llar orasidagi masofa uChun:
(10)
ifodani olamiz. Bu holda (9) dan ko’rinadiki ikki qo’shni interferentsion Yo’llar orasidagi masofa interferentsion manzara soni (tartibi) «m» ga bog’liq emas ekan.
Interferentsiya xodisasidan interferometrlarda foydalaniladi. Bunday asboblar fizik kattaliklarni katta aniqlik bilan o’lChash imkonini beradi. Interferometrlarning bir neCha xillari mavjud bo’lib, ulardan eng ko’p tarqalgani Maykelson, Linnik, Jamen, Rojdestvenskiy va Fabri-Pero interferometrlaridir.
Teng qalinlik va og‘malik interferension yo‘llari deb ataladigan ikki usul yupqa plastinkalarda amplitudalarini ajratish yo‘li bilan amalga oshiriladi. Teng qalinlik interferentsion yo‘llari ponasimon yupqa plastinkalarda kuzatiladi. Teng og‘malik interferentsion yo‘llari esa parallel sirtli yassi plastinkalarda kuzatiladi. Qabariq ko‘zgu va yassi plastinkalar kontaktidagi qatlamda esa Nyuton xalqalari deb ataluvchi interferentsion manzaralar (xalqalar) xosil bo’ladi.