Оила кутубхонаси бахтли бола маънавияти

Эшитдим – унутдим,
Кўрдим – эслаб қолдим.
34
И.Каримов Юксак маънавият –енгилмас куч -Т:. Маънавият, 2008. 61-бет.

---

50 
Бажардим – тушундим.
Конфуций. 
Болалар билан мунтазам мунтазам иш олиб бориш, болаларнинг 
маънавий-ахлоқий малакалари даражасини оширади; мактабгача тарбия 
муассасасида ўрганган қобилиятларини ривожлантиради ва амалга 
оширилган ишлар билан қувонади, катталар ишининг натижаларини 
қадрлайди; умумий манфаатлар учун ишда иштирок этиш, биргаликда 
ўйнаш, барча мақсадларни амалга ошириш, амалга ошириш ва амалга 
ошириш истаги пайдо бўлади. Буларнинг барчаси боланинг шахсиятининг 
маънавий йўналишини белгилайди. Болаларда фаол ҳаётий позиция 
асосларини шакллантиради. Бу жуда муҳим натижа бўлиб, кейинчалик 
мактаб ёшидаги мафкуравий, сиёсий, маънавий-ахлоқий тарбияни 
муваффақиятли амалга оширишга имкон беради.
Ҳар бир боланинг маънавий-ахлоқий ривожи учун ғамхўрлик - бугунги 
ва келажак - тарбиячиларнинг кундалик эътиборини талаб қилади. Бунда 
бола ва болалар жамоасини шакллантириш вазифалари бир вақтнинг ўзида 
бирлаштирилади. Маънавий-ахлоқий тарбияни амалга оширишда тарбиячи 
етакчи роль ўйнайди. Унинг хулқ-атвори, болалар ва катталар билан 
муносабати болаларга намуна-мисол вазифасини ўтайди.
Мактабгача ёшдаги болани маънавий-ахлоқий тарбиялашни ота-
оналар болалар боғчаси билан яқин алоқада амалга оширишлари керак. 
Болалар боғчаси болалар тарбиясида қийинчиликларга дуч келаётган ота-
оналарга алоҳида эътибор бериб, оилаларнинг барча қатламларининг 
педагогик маданиятини юксалтириш, барча ота-оналарни (ва, иложи бўлса, 
оиланинг бошқа катталар аъзоларини ҳам) педагогик маданият билан 
қуроллантириши керак. 
Болаларни маънавий тарбиялаш усулларини танлаш олдинги болалик 
даврининг ҳар бир босқичидаги асосий вазифаларни ҳисобга олган ҳолда, 
уларнинг ёшига хос хусусиятларидан келиб чиқиб амалга оширилади. 
Мактабгача ёшдаги болаларни маънавий-ахлоқий тарбиялашнинг асосий 
вазифалари қуйидагилардир:
маданий хулқ-атвор малакалари, компетенцияларини тарбиялаш, 
инсонпарварликнинг кўникмаларини ўргатиш; 
болалар ва катталар ўртасидаги инсоний муносабатлар (жамиятда 
ижтимоий муносабатларнинг бошланғич қоидаларини бажариш; 

---

51 
меҳр-оқибатлилик, масъулият, яқинларга меҳрибонлик, эътибор ва 
бошқалар);
жамоавийлик тарбияси, болалар ўртасида жамоавийлик руҳи ва
муносабатларини шакллантириш;
Ватанга муҳаббатни тарбиялаш; 
бошқа миллат вакилларига ҳурмат ва меҳр-муҳаббат; 
меҳнатсеварликнинг 
барқарор 
истагини 
ва 
қобилиятини 
шакллантиришдир. 
Тарбиячи болаларда турли оилалар тарбия муҳитида таркиб топган 
маънавий тушунча ва хулқни ўрганади, нотўғри шаклланган кўникмаларни 
ўчириб ташлаш мақсадида боланинг туйғулари соҳасига таъсир қилади. 
Уларнинг маънавий-ахлоқий хулқ-атворларини ўзгартиради, муайян ахлоқий 
сифатлар ва болалар учун мавжуд бўлган ижтимоий ҳаётга оид тўғри 
ғояларни шакллантиради. Болаларда ўз-ўзини баҳолаш ва ўзаро баҳолаш 
қобилиятларини 
босқичма-босқич 
ривожлантиради.
Мактабгача ёшдаги болаларнинг маънавий-ахлоқий тарбиясининг 
мазмуни ва усуллари ушбу ёшдаги болаларнинг хусусиятларига мос келиши 
ва энг яқин ахлоқий ривожланиш зонасини таъминлаши керак. Мисол учун, 
агар тўрт ёшли бола тенгдошларидан ёрдам беришни асосан тарбиячининг 
маслаҳати таъсири, топшириғи билан бажарса, беш ёшлилар буни ёрдамни ўз 
ихтиёри, фаросати билан кўрсата олиши керак. Табиийки, бунинг учун 
тарбиячи болаларни ушбу янада ривожланган хатти-ҳаракатга тайёрлашни 
олдиндан амалга ошириб бориши керак. 
Ахлоқий тарбия усули - бу боланинг шахсини коммунистик жамиятнинг 
мақсадлари ва ғояларига мос равишда ривожланиши билан педагогик таъсир 
қилиш усули.
Болаларда инсонпарварликни тарбиялаш учун қўлланаётган тарбия 
усуллари инсонпарвар бўлиши керак. Жамоавийликни ривожлантириш учун 

---

52 
болаларда бирор ишни бажариш истаги ва қобилиятини ривожлантириш, 
биргаликда ўйнаш, ҳар бир болага ғамхўрлик қилиш тақозо этиладиган ҳаёт 
ва фаолиятни ташкил этиш зарур. Ватанга муҳаббатни ривожлантириш - 
ватанпарварлик ва фуқароликнинг бошланиши. Бунинг учун эса тарбиявий 
ишни жамоа ҳаёти билан боғлаш зарур бўлади. 
Болаларни тарбиялаш, Антон Семенович Макаренко таъкидлаганидек, 
якка усул ёки воситалар билан амалга оширилмайди. Бунда турли хил тарбия 
усулларининг бутун мажмуаси қўлланилади. Маънавий-ахлоқий тарбия 
усулларини шартли равишда қуйидагиларга бўлиш мумкин 
Биринчи гуруҳ усуллари болаларнинг одатий хатти-ҳаракатларини 
шакллантиришни таъминлайди. Уларга бола хулқ-атворининг ижобий 
шаклларига ўргатиш усулларини келтириш мумкин. Бунинг асосий сабаби 
болалар турли вазиятларда меъёрлар ва қоидаларга мувофиқ ҳаракат 
қилишлари, масалан, саломлашиш ва кечирим сўраш, хизмат учун 
миннатдорчилик билдириш, саволларга хушмуомалалик билан жавоб бериш, 
гулларни парвариш қилишбошқа болаларга ёрдам бериш ва ўзаро 
ёрдамлашиш, кексаларга ғамхўрлик қилиш, камтарлик ўргатилади. Бола 
хатти -ҳаракатларининг мотиватсияси унинг онгига, ҳис-туйғуларига таъсир 
қилади. Шу сабабли мунтазам ҳаракатларнинг шаклланиши учун мунтазам 
ўргатиб бориш жуда муҳимдир. 
Машғулотлар болаларни турли хил амалий тадбирларга, тенгдошлари ва 
катталарига табиий ҳаёт шароитларида ва махсус яратилган, мактабгача 
ёшдаги болаларни бундай ҳаракатларга жалб қилишни ўз ичига олади. 
Масалан, ўқитувчи ёш болаларни олий ўқувчиларга таклиф қилади ва 
оқсоқолларга меҳмонларни қандай қилиб энг яхши қабул қилишни тавсия 
қилади. Олти ёшли болалар бундай ҳолатларда ўз билимлари ва 
кўникмаларини намоён қилишлари, уларга эътибор беришлари, эътибор 
беришлари, кичикларга ғамхўрлик қилишлари керак. Бошқа ҳолларда, 
ўқитувчи, каттагина болалар биринчи навбатда янги ўйинчоқ кимга бериши 
кераклиги ҳақида қарор қабул қилади, улардан бири узоқ вақт касал бўлиб 
қолган ва бугунги кунда болалар боғчасига кириб келган. 
Ўргатиш усули катталар ёки бошқа болаларнинг намунаси 
билан бирлаштирилса, катта таъсир кўрсатади. Бироқ, боланинг катта киши 
ёки тенгдоши намунасига кўра ҳаракат қилиши учун, уларга ўхшашини 
сўраш керак. Ўхшаш бўлиш орзуси тақлид орқали амалга оширилади. Агар 

---

53 
бола бирор киши ҳақида тўлқинланиб, ҳайрат билан гапирса, бу унинг ўша 
киши фаолияти, характеридан таъсирланганини англатади. 
Болалар боғчасининг тарбия дастурларида мактабгача тарбия ёшидаги 
болаларга уларнинг ёш ва индивидуал психик-физиологик хусусиятларига 
мослаб жисмоний, ақлий, маънавий-ахлоқий, эстетик тарбия бериш назарда 
тутилади. Бунинг учун ҳар бир мактабгача тарбия муассасасининг ҳар бир ёш 
гуруҳида тегишли шароит яратилади
35
. 
Гуруҳда болалар ҳаётини йўлга қўйиш ва уларни тарбиялашда: 
болаларнинг нормал турмуш ҳамда ҳаётини, хилма-хил фаолиятини, 
уларнинг соғлиғини муҳофаза қилиш ва маънавий фазилатларни 
тарбиялашни йўлга қўйиш назарда тутилади. 
Мактабгача тарбия муассасаси озода, шинам, кенг бўлиб, гуруҳлар 
хоналари мебель, ўйинчоқлар, педагогик қўлланмалар, гигиена, педагогика 
ва эстетика талабларига жавоб берувчи жиҳозлар билан таъминланади. Улар 
болаларнинг ёшларига мувофиқ бўлиши, хонани жиҳозлаш асбоб-ускуна 
ҳамда буюмлари эса Ўзбекистон Қурилиш вазирлиги томонидан 
тасдиқланган типовой жиҳозлашга мос бўлиши лозим.
Болаларнинг кўриш қобилиятларини сақлаш мақсадида гуруҳ хоналари 
етарли даражада сунъий ва табиий тарзда ёритилиши лозим. Дераза 
пардалари ва даразаларга қўйилган ўсимликлар деразадан тушадиган 
ёруғликни камайтирмаслиги керак. Бино ичидаги ёруғлик юмшоқ, тарқоқ 
бўлиши лозим. 
Қобилият ўз-ўзидан ривожланмайди.Унинг 
ривожланиши 
учун 
болани 
тарбиялаш 
керак.Тарбия бўлмаса, боладаги қобилият 
сўнади.Тарбияни уч асосий –ақлий, нафосат ва 
жисмоний меҳнат тарбиясига бўлади.