Ogahiy hayoti va ijodi

Ogahiy holini gar ishq ichra bilmak istasang,

Chashmi ibrat birla dardangiz devonimga boq.

Eslatmoq lozimki, Ogahiy she’riyatining mavzu va g‘oyaviy mundarijasida, badiiy uslubi hamda poetik obrazlar sistemasida Navoiy va Munisning ta’siri ayniqsa yaqqol sezilib turadi. Klassik poeziyadagi ko'pgina an’anaviy xususiyatlar Ogahiy ijodiga shu ikki buyuk shoir tajribasi orqali o‘tgan, desak xato bo‘lmaydi.

Ogahiy she’riyati, jumladan, g‘azaliyoti dunyoviy va ilohiy ishqni, inson komilligini, axloqiy go‘zaliigini birlikda ifbdalovchi asarlardir. U har bir asarini ma’rifat nurlari bilan go‘zallashtirib, ulaming tarbiyaviy ahamiyatini oshirishga harakat qiladi.

Ushshoq ko‘nglun olg‘ali xulqu malohat shart erur,

Yo‘q sarvaso qomatu ruxsorayi gulfomi shart, —

deydi shoir.

Demak, u taxallus tanlaganida ham ilohiy ishq — Ollohga muhabbat sirlaridan ogohlikni, xabardorlikni nazarda tutgan.

Ogahiyning:

Sahar xovar shahi charx uzrakim xayli hasham chekti,

Shio ’i xat bila ko ‘ftsor uza oltun alam chekti

matla’li Navoiy g‘azaliga bog‘lagan tazmin muxammasi va boshqa orifona she’rlari tasawufiy mundarijaga ega asarlardir. Biroq, shuni alohida uqtirib o‘tmoq lozimki, Ogahiy g'azaliyoti, boshqa janrlardagi asarlarida zamonadagi haqsizliklarga, nochorliklarga, adolatsizliklarga norozilik, dahri dunning cheksiz kulfatlari va kamsitishlariga isyon aniq hamda kuchli sado berib turadi. Uning:

Tarab bazmi aro bekorlar doim qilib ishrat,

Hamisha xizmat ahli mubtalodur ranju mehnatga...

Ul gado holig'a rahm et, ey g'anikim, kechalar,

Qochurub uyqusin aylar diydasin giryon sovuq...

Xarob o ‘Isun ilohi gumbazi dawori charxi dun,

Ki doim davri kajdur, tavri shum, hayoti vojun...

baytlarini o‘z ichiga olgan g‘azallari Ogahiy g‘azaliyotining real ijtimoiy asoslarga ega ekanligidan dalolat beradi.

Ogahiy g‘azallari badiiylik nuqtai nazaridan ham haqiqiy san’at mevalaridir. Ularda alvon-alvon lafziy va ma’naviy san’atlar, qofiya, radif hamda aruz vaznlari jilvasini ko'ramiz. Quyidagi baytlarda misralar ichida ham qofiyalar ishlatib, she’rda ritmik ohanglami yuzaga keltirishga imkon yaratuvchi musajja’ san’ati ishlatilgan:

Mehru vafo rasmin tuzub, javru jafo tavrin buzub,

Shirin tabassum ko‘rguzub, la’li duraxshonim kelur,

240

Uning tasviridagi sevuvchilar har qanday g'araz va manfaatdorlikdan uzoq, yuragi toza, dili pok, xushxulq, zukko shaxslardir. Masalan, u malak-siymo yor obrazini chizar ekan, uni Navoiy «Farhod va Shirin» dostonida Mehinbonu saroyidagi ilm-ma’rifatga intiluvchi, turli sohalarda o‘z iste’dodini namoyon eta olgan qizlaiga xos fazilatlar egasi tarzida ko‘rishni orzu qiladi:

Ul malak siymoki, borcha ilm bo ‘lmish yor ango,

Ro‘zu shab darsu saboq takroridur mo‘tod ango...

Kasbi ilm etmay kishi gar qolsa mahzi jahl ila,

Ikki olam obro‘si bo‘lg‘usi barbod ango...

Ilmdin bebahra el holini bilmak istasang,

Ogahiyning zor holin bilgil istishhod ango.

Ogahiy dilpazir, hayotsevar shoir. U insonlami ummi g‘animat bilib, ko'ngilni xush tutib, Olloh nasib etgan xursandchiliklardan bahramand bo‘lishga chaqiradi. Buni go‘zal insonlar mashvarati, o‘yin-kulgusi, sharbat kayfl, mutribu xonandalarning yoqimli navolari, ko‘ngul istaklari misolida ifodalaydi.

Ogahiy she’riyati, ta’vizdagi g‘azallari majoziy ishq tasviridangina iborat emas, albatta. Uning devonida ishqi haqiqiy tasvirida ham chuqur falsafiy-ijtimoiy mazmunga ega namunalar bor. Ayniqsa: