O. T. Alayiya, sh. Q, Q o d ir o V a. N. Q q d ir o V, sh. H. H a m r o q u lo V e. H. H a lilo y

7-rasm. 
Neyron va uning tarkibi.
A-nerv hujayrasi, akson, muskul: 1-sinaps, 2-neyron tanasi, 3-dendrit,
4-afferent tola, 5-akson. 6-miyelin qobig ‘i, 7-Ranv bo ‘g ‘ig ‘i, 8-muskul,
9-motoneyron oxiri. B-nerv tolasining tuzilishi: l-Shvann hujayrasi,
2-membrana, 3-mitoxonndriya, 4-neyrofibrillalar, 5-aksoplazma.
33

---

B a zo fil m odda (tig ro id m odda)
- naysim on tark ib g a ega b o ‘lib, 
m ayda d o n ach alar b ilan qoplangan. R N K saqlaydi va h ujayrada 
oqsii kom ponentlarini sin tezid a ish tiro k etadi. N ey ro n larn in g uzoq 
vaqt q o ‘z g ‘alishi n atijasid a , h u jay rad a b azofil m oddani zaxirasi 
tugaydi, bu o ‘z n av b atid a m axsus o q sillarn in g sintezini to ‘xtash ig a 
olib keladi.
Golji apparati -
neyron organellasi b o ‘lib, yadroni to ‘r kabi o ‘rab 
turadi. G olji apparati hujayrada neyresekretor va boshqa biologik 
faol m oddalarning sintezida ishtirok etadi.
L iz o s o m a la r
v a u la r n in g
f e r m e n t l a r i
- n e y r o n d a a y rim
m oddalarning gidrolizini ta ‘m inlaydi.
N eyron pig m en tla ri -
m elonin va lipofussin o ‘rta m iyaning qora 
m o d d a sid a , a d a sh g a n n e rv n in g y a d ro la rid a v a s im p a tik tiz im
huj ayralarida j o ylashadi.
M itoxondriyalar
- neyronning energetik ehtiyojini ta'm in lay d i. 
U lar hujayra ichi nafasida m uhim aham iyat kasb etadi. N eyronlar z o ‘r 
berib ishlaganda ularning m iqdori ortadi.
N e y ro tru b k a la r
- n e y ro n so m asig a k irib tu rib , ax b o ro tla rn i 
saqlashda va uzatishda ishtirok etadi.
N eyron ya d ro si -
teshikli, ikki qavatli m em brana bilan o ‘ralgan 
b o ‘ladi. Teshiklar orqali nukleoplazm a va sitoplazm alar o ‘rtasida 
m oddalar alm ashinuvi r o ‘yobga chiqadi.
Y a d ro d a g e n e tik m a te r ia l b o ‘lib , b u a p p a r a t h u ja y ra n in g
shakllanishini, boshqa hujayralar bilan aloqasini ta ‘m inlaydi.
Yadrochada.
- k o ‘p m iqdorda RNK b o ‘ladi va yupqa qavat D N K
bilan qoplangan b o ‘ladi.
D endritlar
- neyronning asosiy qabul qiluvchi m aydoni b o ‘lib, 
dendrit m em branasi va h u jay ra tan asin in g sin ap tik qism i, elektr 
po ten siali o ‘zgarishi' b ilan kechadigan nerv oxirid an a jralad ig an
m ediatorlarga sezgirdir. O datda, neyronda bir m uncha shoxlangan 
dendritlar b o ‘ladi. Bunday shoxlanishning ahamiyati shundan iboratki, 
neyron axborot tizim b o ‘lganligi uchun axborotlar kirishi k o ‘proq 
b o ‘lishini ta ’minlaydi.
A kson-
neyronning o ‘sim tasi b o ‘lib, uning eng m uhim funksiyasi 
dendritlar tom onidan y ig ‘ilgan, tanasida qayta ishlangan va akson 
b o ‘rtig ‘i orqali o ‘tkaziladigan axborotlarni ishchi a‘zolarga o ‘tkazib 
berishdan iboratdir. H ar bir neyronda akson diam etri doim iydir, akson 
oxiri tarmoqlangan b o ‘lib, bu joyda mitoxondriya va sekretor birikmalar 
k o ‘p b o ‘ladi.
34

---

N eyron к о 'rin ish la ri
: neyronning tuzilishi uning qanday vazifani 
bajarishiga b o g 'liq boT adi. N eyron tuzilishiga k o ‘ra uch k o ‘rinishga 
b o ‘linadi: unipolyar, bipolyar va m ultipolyar.
H aqiqiy unipolyar neyronlar uch shoxlik nervning m ezensefal 
y a d ro s id a jo y la s h a d i. B u n e y r o n la r c h a y n o v m u s k u lla rin in g
proprioreseptiv sezuvchanligini ta ‘m inlaydi.
Bundan tashqari, psevdounipolyar neyronlarni ham e ’tiro f etadilar. 
A slini olganda, bunday neyronning ikkita o ‘sim tasi boTadi (bittasi 
periferiyadan, ya‘ni reseptordan kelsa, ikkinchisi markaziy nerv tizimida 
b o 'la d i). Ikkala o ‘sim ta hujayra tanasining oldida birlashib, bitta 
o ‘sim tani hosil qiladi. Ular o g ‘riq, harorat, tashqi proprioreseptiv, 
baroreseptiv signallarni qabul qilishni ta ‘m inlaydi.
B ipolyar neyronlarda bitta akson va bitta dendrit b o ia d i. Bunday 
neyronlar asosan, k o ‘ruv, eshituv va hid biluv tuzilm alarining periferik 
qism larida uchraydi.
M ultipolyar neyronlarda bir nechta dendrit va bitta akson b o ‘ladi. 
H ozirgi kunda 60 dan ortiq m ultipolyar neyronlar turlari m avjud.