|
РАЦИОНАЛ ПСИХОТЕРАПИЯ
Рационал психотерапия усулининг моҳияти шундаки, мутахассис мижознинг онгига мурожаат қилиб, уни ишонтиради ва атрофдаги ҳақиқатга, вазиятга, воқеаларга тўғри муносабатда бўлади. Экстремал вазиятда, инсон ҳаётини кескин ўзгартириб юборган воқеа содир бўлган тақдирда, билиш жараёнлари бузилади ва ҳис-туйғулар таъсири остида бўлган киши нима содир бўлганлиги ҳақида нотўғри хулосалар чиқариши мумкин.
Рационал психотерапия ёрдамида тўғри сабаб таъсир тартибини тиклаш мумкин. Ушбу усулдан фойдаланиш жабрланувчининг психологик стрессини камайтиришга имкон беради. Фавқулодда вазиятларни бартараф этиш шароитида ушбу усул алоҳида ва кичик гуруҳларда қўлланилиши мумкин. Рационал психотерапиядан фойдаланиш вақт жиҳатидан иқтисодий ва махсус шарт-шароитларни талаб қилмайди.
Ҳар бир муайян вазиятда мутахассис психолог бир нечта усулни ёки аксинча, бир-бири билан бирлаштирилган ва муайян мижозга мос бўлган техникалар тўпламини қўллайди. Шунинг учун фавқулодда психологик ёрдам кўрсатиш ёндашуви эклектик деб ҳисобланиши мумкин. Вазиятга, унинг шартларига, мижознинг ўзига хос хусусиятларига қараб, жабрланувчи билан ишлашнинг индивидуал тактикаси танланади ёки ишлаб чиқилади. Бу ишда нафақат таърифланган усуллар, балки бошқа усуллар, психологик ёрдам кўрсатиш технологиялари ҳам қўлланилиши мумкин, бу уларнинг қобилиятлари мақсадлар, вазифалар ва техник имкониятларга мос келади.
7.3. Фавқулодда вазиятларда ишлайдиган мутахассис- психологнинг тамойиллари ва ахлоқий меъёрлари.
Фавқулодда психологик ёрдам кўрсатишнинг асосий тамойилларини аниқлаш мумкин. Албатта, бундай вазиятда психологнинг фаолияти психологик ёрдам кўрсатиш учун қабул қилинган умумий тамойиллар билан тартибга солинади. Бироқ, экстремал вазиятда ушбу тамойиллар ёрдам кўрсатиш шартларининг ўзига хос хусусиятлари билан шартланиши керак.
* Мижознинг манфаатларини ҳимоя қилиш тамойили. Экстремал шароитларда ушбу принципни қўллашнинг ўзига хос хусусияти шундаки, одатий шароитлардан фарқли ўлароқ, мижоз билан ишлайдиган шахс кўпинча психотерапевтик шартнома тузмайди (маслаҳат ёки психокоррекцион ишларида бўлгани каби), яъни муаммо билан ишлаш чегаралари айтилмайди. Бунинг сабаби, психологик ёрдам одатда мижознинг ҳозирги ҳолатига қаратилган. Бироқ, шунга қарамай, мижознинг манфаатларини ҳимоя қилиш мутахассис психологнинг асосий тамойилидир.
* Хавфсизлик тамойили. Ёрдам бериш шартларининг ўзига хослиги бу принципдан бир нечта натижаларни олиш имконини беради. Биринчи натижа: қисқа муддатли ёрдам, яъни ёрдам ушбу вазиятдан келиб чиқадиган ҳозирги ҳолатни тузатишга қаратилган бўлиши керак, айни пайтда мижознинг келажакдаги ҳаёти учун ўтказиладиган тадбирларнинг экологик хавфсизлигини таъминлайди. Мижознинг узоқ, узоқ муддатли муаммолари билан психологик ишларни бажариш мутлақо нотўғри, чунки бундай иш узоқ давом этиши керак.
* Ихтиёрийлик тамойили. Оддий шароитларда мутахассис кўпинча пассив позицияни эгаллайди (мижоз ёрдам сўрашини кутади). Фавқулодда психологик ёрдам шароитида ушбу тамойил махсус хулқ — атворга айланади, мутахассис психолог жабрланганларга ёрдам беришни фаол ва бехосдан таклиф қилади.
* Махфийлик тамойили. Фавқулодда психологик ёрдам кўрсатишда бу тамойил ўз аҳамиятини сақлаб қолади, аммо психолог томонидан мижознинг хатти-ҳаракатлари мижоз учун ёки бошқалар учун хавфли бўлиши мумкинлиги ҳақида маълумот олишда махфийлик бузилган бўлиши мумкин (бу ҳолат психолог, масалан, ўз жонига қасд қилиш ташаббуси ҳақида билиб олса).
* Профессионал мотивация тамойили. Ушбу тамойил ҳар қандай психологик ёрдам учун қабул қилинади. Экстремал вазиятда, унга риоя қилиш муҳим аҳамиятга эга, чунки профессионал мотивацияга қўшимча равишда, мутахассис бошқа, баъзан кучли мотивларга эга бўлиши мумкин (ўз-ўзини қарор топтириш сабаби, ижтимоий тан олишнинг сабаби ва бошқалар).
* Касбий маҳорат тамойили шуни кўрсатадики, ёрдам берадиган мутахассис етарли даражада малакали бўлиши керак. Фавқулодда вазиятларда ишлаш учун тегишли билим ва махсус таълимга эга бўлиши керак. Оддий фаолият шароитида психолог керак бўлганда бошқа мутахассисга мурожаат қилишни тавсия қилади, аммо фавқулодда вазиятларда бошқа мутахассисни топиш кўпинча мумкин эмас. Шунинг учун, психологнинг профессионал вазифалари, шу жумладан, фавқулодда вазиятга чиқишдан олдинги тайёргарлик, касбий кўникмалардан фойдаланиб, юқори иш қобилиятини тезда тиклаш қобилияти каби жиҳатларни ўз ичига олиши керак.
Ушбу тамойилларга риоя қилиш жуда муҳимдир. Чунки бу бизнинг фавқулодда вазиятларда ишлайдиган мутахассис психологларимиз учун ахлоқ кодексидир.
Хулоса
Ушбу монографияда тасвирланган барча мавзулар ўзларининг профессионал фаолиятида доимо мутахассислар билан учрашадиган, касбий ва шахсий жиҳатдан енгиш керак бўлган тушунчалардир. Фавқулодда вазиятлар мавжуд бўлса-да, бундай шароитларда ишлайдиган мутахассисларга жамиятимизда доимий эҳтиёж бор.
Бошқа томондан қараганимизда, юқорида айтилганларнинг барчаси дарҳол "ўз-ўзидан ҳаракат қилиш"керак дегани эмас. Муаллиф сифатида бир томондан ўзимизнинг касбий билимлармизга таянган бўлсак, иккинчи томондан соҳа мутахассисларининг профессионал қобилиятларига асосландик. Шунга кўра, одамлар, ишда шахсий ва жамоавий масъулият, "профессионал" тил, ҳазил ва ўзаро ёрдамлашишларида ва кундалик ҳаётларида ёрдам беришнинг умумий ғояси билан руҳан мустаҳкамланадилар. Натижада унинг субкултураси билан биродарлик ҳиссини пайдо қиладилар.
Китобнинг барча бўлимлари орқали инсон танасининг имкониятлари, руҳий ресурслар жуда катта эканлиги ҳақидаги ҳаётий фикрни ўргатишга ҳаракат қилдик. Сиз улар ҳақида билишингиз ва улардан оқилона фойдаланишингиз керак. Шундагина бирор киши объектив равишда мураккаб ҳаётий вазиятга тушиб қолса, бу борада кўмаклаша оладиган билимларга эга бўлишингизга шубҳа қолмайди.
Вазиятларнинг ривожланиши учун кўплаб вариантларни билиш сиз улардан чиқиш йўлларини топишга имкон беради. Биз ушбу китобнинг мавзулари, улар билан боғлиқ муаммолар ҳаётда ва фавқулодда вазиятлардан ташқари, улар билан тўқнашган ва яқинлари учун катта синовга айланади деб ўйлаймиз.
Умид қиламизки, бу монография бундай вазиятларда ёрдам бериши мумкин.
Do'stlaringiz bilan baham: |
