О. Р. Авезов экстремал вазиятлар психологияси

7- БОБ. ФАВҚУЛОДДА ВАЗИЯТЛАРДА ШОШИЛИНЧ ПСИХОЛОГИК ЁРДАМ КЎРСАТИШНИНГ ТАШКИЛИЙ ЖИҲАТЛАРИ
7.1. Фавқулодда вазият юзага келган жойда психологик хизмат кўрсатувчи ходимлар фаолиятининг ташкилий схемаси.
Аввалги бобда биз экстремал ҳолатларда руҳий ёрдам усуллари ҳақида суҳбатлашдик. Ушбу бўлим фавқулодда вазиятларда профессионал психологик ёрдамни ташкил этиш муаммоларига бағишланган. Биринчи бобда таъкидланишича, экстремал ва фавқулодда вазият ҳар доим ҳам синонимлардан узоқдир. Экстремал вазият ҳақида гапирганда, биз инсоннинг ҳодисага нисбатан кўпроқ тикилишини назарда тутамиз. Фавқулодда вазият тушунчаси объектив вазиятни назарда тутади.
Фавқулодда вазиятга тушиб қолган одамларни ташкил қилиш ва уларга ёрдам бериш учун масъулият давлатни ўзига жалб қилади, махсус хизматларни яратади: қутқарув, ўт ўчирувчилар, тиббий. Ушбу бўлинмаларнинг ходимлари фавқулодда вазиятларда профессионал психологик ёрдам кўрсатиш учун қандай ишларни ташкил қилиш кераклигини тасаввур қилишлари шарт.
Ахир, "фалокат" сўзи ҳар доим инсоний қайғу ва азоб-уқубатларга дуч келади, ҳар бир бундай ҳолат кўплаб одамларнинг тақдирини бузади, оилавий ва шахсий фожиаларни келтириб чиқаради. Фавқулодда вазиятда кўплаб одамларнинг тинч ҳаёти вайрон қилинган. Бу одамлар мутахассислар, шу жумладан психологларнинг ёрдамига муҳтож.
Фавқулодда психологик ёрдам кўрсатиш бу психологик амалиётнинг мустақил соҳасидир. Унинг ўзига хослиги фавқулодда психологик ёрдам кўрсатиш учун психологнинг профессионал фаолияти давом этадиган махсус шароитлар билан боғлиқ.
Шароитларнинг ўзига хослиги тўртта омил билан белгиланади.
1. Психотравматик ҳодисанинг мавжудлиги. Фавқулодда психологик ёрдам кўрсатиш инсоннинг ҳиссий, билим ва шахсий соҳасига кучли таъсир кўрсатадиган ҳодисадан кейин содир бўлади. Бу табиий ёки техноген табиатнинг кенг кўламли фавқулодда вазиятлари ёки инсонга кучли стресс таъсирлари (бахтсиз ҳодиса, зўрлаш, яқин кишининг тўсатдан ўлими) бўлган кам миқёсли воқеалар бўлиши мумкин. Деярли ҳар доим бундай ҳодисани тўсатдан бир воқеа деб таърифлаш мумкин.
2. Вақт омили. Фавқулодда психологик ёрдам ҳар доим қисқа вақт ичида пайдо бўлади.
3. Мутахассис психологнинг иши учун одатий бўлмаган шартлар (иш учун етарли ёки етарли бўлмаган бинолар, ёмон уй шароитлари ва бошқалар).
4. Психологик ёрдамга муҳтож бўлган кўплаб одамларнинг бир жойида концентрацияланиши.
Юқорида айтиб ўтилганидек, мутахассис психологнинг фавқулодда ёрдами кучли салбий стрессоген таъсиридан (қайғу) кейин қисқа муддатли ёрдамдир.
Ушбу турдаги ёрдамни тақдим этишда психологнинг фаолияти йўналтирилган асосий вазифалар қуйидагича ифодаланиши мумкин:
* Инсоннинг психологик ва психофизик ҳолатини мақбул даражада ушлаб туриш (ўткир стресс реакцияларида ёрдам бериш).
* Кечиктирилган салбий реакцияларнинг олдини олиш, шу жумладан одамни психотравматик ҳодисаси натижасида юзага келган салбий ҳиссий ҳолатлардан халос қилиш.
* Огоҳлантириш ва агар керак бўлса, ифода этилган ҳиссий реакцияларнинг намоён бўлишини тўхтатиш.
* Жабрланганларга, уларнинг қариндошларига, шунингдек фавқулодда вазиятлар оқибатларини бартараф этишда ишлайдиган ходимларга, стрессни бартараф этишнинг ўзига хос хусусиятлари тўғрисида маслаҳат бериш.
Фавқулодда вазиятлар оқибатларини бартараф этишда иштирок этаётган мутахассисларга ёрдам бериш.