О. Р. Авезов экстремал вазиятлар психологияси

7.2. Фавқулодда психологик ёрдам кўрсатиш усуллари
Ушбу параграфда мутахассислар томонидан шошилинч психологик ёрдам кўрсатиш учун ишлатиладиган асосий техниканинг қисқача тавсифи берилган. Ушбу техниканинг тафсилотлари бир неча сабабларга кўра кўриб чиқилмайди. Биринчидан, уларни мукаммал ишлатиш учун махсус касбий тайёргарлик зарур, акс ҳолда бу нуқсонлар инсонга зарар етказиши мумкин, иккинчидан, турли вазиятларда ишлатилиши керак бўлган жуда кўп махсус техникалар мавжуд.
Мисол учун, фавқулодда вазиятда ишлайдиган психологнинг арсеналида, одатда, бир неча қисқа муддатли методлар мавжуд бўлиб, улардан маълум бир вазиятда ва маълум бир ҳолатда муайян шахс учун энг муносибини қўллайди.
Фавқулодда психологик ёрдам кўрсатишда ишлатиладиган психотерапевтик ва психокоррекцион йўналишлар усулнинг қисқа муддатли таъсирини кўрсатади. Улар нейро-лингвистик дастурлаш, теле-йўналтирилган терапия, арттерапия, қисқа муддатли ижобий терапия, фойдали техника, ўз-ўзини бошқариш, рационал психотерапия ва бошқа каби йўналишлардир. Келинг, ушбу усулларнинг ҳар бирида бир оз кўпроқ тўхталамиз.
НЕЙРО-ЛИНГВИСТИК ДАСТУРЛАШ
Нейро-лингвистик дастурлаш (НЛП) психотерапиянинг энг янги йўналиши. 1973да Жон Гриндер ва Ричард Бандлер томонидан ёзилган ушбу услубга бағишланган биринчи китоб чоп этилди. НЛП ноёб имкониятларга эга, шу жумладан фавқулодда психологик ёрдам кўрсатишда ҳам. Бу ҳақиқий натижага йўналтирилган маслаҳатлашувнинг бутун концепцияси ҳисобланиб, мижоз учун имкон қадар тез ва оғриқсиз бўлиб, бу жуда муҳим вазиятда айниқса муҳимдир. Ушбу йўналишда таклиф этилаётган кўплаб техникалар шошилинч психологик ёрдам кўрсатиш доирасида белгиланган вазифалар билан самарали курашишга имкон беради. Мисол учун, фобияларни тезкор даволаш усули бўлиб, у одамни фобиядан 15-20 дақиқа давомида қутқаришга имкон беради. Кўпинча, шошилинч психологик ёрдам кўрсатишда кичик, ихчам НЛП техникаси, масалан, "куч доиралари" усули, фобияларни тезкор даволаш усули, модалларни ўзгартириш усули ва бошқалар қўлланилади.
Тана йўналтирилган терапия ХХ асрда пайдо бўлган. Унинг ота-онаси Вильгельм Райх ва унинг издоши Александр Лоуэн деб ҳисобланиши мумкин. Ушбу турдаги психотерапия фавқулодда психологик ёрдам учун жуда муҳимдир, чунки ҳар қандай стрессли вазият инсон танасига таъсир қилади, ҳаракат, нафас олиш, мушакларнинг кучайиши, умумий оҳангга таъсир қилади. Стресс кўпинча психосоматик табиатнинг соғлиғига (ошқозон яраси, гипертензия ва бошқалар) сабаб бўлади. Шундай қилиб, нормал психологик фаровонликни таъминлаш бевосита жисмоний қулайликларга боғлиқ. Кўпинча инқирозли вазиятда одамлар, уйқу мумкин эмас, овқат унутилиб, уларда сурункали касалликлар ёмонлашуви бошланади ёки аксинча, иштаҳани ошириши мумкин, қолаверса, саломатлигини яхшилаши кузатилади. Бундай намойишлар мослашиш жараёнининг натижасидир.
Бундай вазиятда жисмоний қулайликларга ғамхўрлик қилиш жуда муҳимдир. Мушак толаларининг тўйиниши инқироз шароитида жуда зарур бўлган тўлиқ дам олиш ва куч-қувватни тиклашга имкон беради, жисмоний қўллаб-қувватлаш, одамнинг бахтсизлиги олдида ёлғиз эмаслигини ҳис қилиш имконини беради. Танага йўналтирилган психотерапия техникаси тўплами юқори даражада ва психологлар томонидан жабрланганларга ёрдам бериш учун турли хил вазиятларда қўлланилади.