Nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universitetti ergasheva g. S., M. Nataqulova

Formallashtirish-ma ’lum mazmunni muayyan sftakl-belgilar
holiga keltirish.
Bu har xil talqin qilish imkoniyatini istisno etish 
maqsadida fikrni aniq ifodalashga xizmat qiladi. Formallashtirishda 
obyektlar 
haqidagi 
mulohazalar 
belgilar 
(formula) 
sohasiga 
o‘tkaziladiki, bu sun'iy tillar (matematika, mantiq, kimyo tili va 
h.k.)ni yaratish bilan bog‘liq.
Maxsus shakl-belgilardan fovdalanish oddiy, tabiiy tilning ko‘p 
ma’noliligini bartaraf etish imkonini beradi. Formallashtirilgan 
fikrlarda
turli belgi qat’iy m a’noni bildiradi. Formallashtirish algoritmlashtirish 
va hisoblash moslamalarini dasturlashtirish jarayonlariga, bu bilan esa 
bilimning nafaqat ilmiy-texnikaviy, balki boshqa shakllarini ham 
kompyuterlashtirishga asos bo‘lib xizmat qiladi.
Modellashtirish-borliqni 
bilvosita 
o'rganish 
usuli. 
Biron 
obyektning xususiyatlarini ulami о ‘rganish uchun maxsus tuzilgan 
boshqa obyektda qayta hosil qilishdir. Modellashtirish asosida tadqiq 
qilinayotgan obyekt bilan uning modeli o ‘rtasidagi o ‘xshashlik, 
muvofiqlik 
yotadi. 
Mazkur 
usul 
ilmiy 
tadqiqot 
jarayonini 
yengillashtiradi, obyektning o ‘rnini bevosita tadqiq etish mumkin 
bo’lmagan, qimmat bo’lgan, juda uzoq vaqt talab qiladigan va 
holatlarda modelga ehtiyoj pay do bo’ladi.
Modellashtirish shakllari xilma-xil b o iib , foydalanilayotgan 
modellarga va modellashtirish qo’lanayotgan sohaga bog’liq. 
Modellarning xususiyatiga qarab moddiy (predmetli) modellashtirish 
va ideal modellashtirish bilan farqlanadi. Moddiy modellar tabiiy 
obyektlar hisoblanadi. Ular o ‘z faoliyatida tabiiy qonunlar-fizika, 
mexanika qonunlariga bo‘ysunadi. Ideal modellar tegishli belgilar 
shaklida 
ifodalanadi. 
Muayyan 
obyektni 
moddiy 
(predmetli) 
modellashtirishda uni o ‘rganish original bilan bir xil fizik tabiatga ega 
bo‘lgan m a’lum modelni tadqiq qilish bilan almashtiriladi (samolyot, 
kema va kosmik apparatlaming modellari).
107

---

Ideal (belgili) modellashtirishda raodellar grafiklar, chizmalar, 
formulalar, tenglamalar sistemalari, tabiiy va surfiy til gaplari 
(timsollar) shaklida bo‘ladi.
Hozirgi 
vaqtda 
matematik 
modellashtirish 
(kompyuterda 
modellashtirish) keng tarqalgan.