Nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universitetti ergasheva g. S., M. Nataqulova

Induksiya-ayrim lik 
(tajriba, 
dalil)dan 
umumiyga 
(ulami 
umumlashtirib xulosa chiqarishga) fikran harakat qilish; deduksiya—
bilish jarayonining umumiydan ayrimlikka yuksalishi. Induksiya va 
deduksiya o‘zaro bogianadi hamda bir-birini to‘ldiradi. Tajriba 
hamisha cheksiz va nomukammal bo‘lganligi uchun induktiv 
xulosalar doim muammoli (ehtimoliy) xususiyatga egadir. Induktiv 
umumlashtirishlarga, odatda, tajribada bilingan haqiqatlar (empirik 
qonunlar), deb qaraladi. Induktiv umumlashtirish turlaridan ommaviy 
induksiya, to iiq siz induksiya, to iiq induksiya, ilmiy induksiya va 
matematik 
induksiya 
ajratiladi. 
Mantiqda 
sababiy 
aloqalami 
aniqlashning induktiv metodlariniduksiya qonunlari (Bekon-Mill 
induktiv tadqiqot qoidalari) farqlanadi.
Yagona o‘xshashlik, yagona tafovut, o ‘xshashlik va tafovut, 
b o g iiq
o ‘zgarishlar metodlari va qoldiqlar metodi shular jumlasidandir.
Deduksiyaning o ‘ziga xos xususiyati shundaki, tadqiqotchi 
deduksiya vositasida bir sinf, bir jins, bir guruh narsa yoki hodisa 
to‘g ‘risidagi umumiy bilimlardan ulaming har biri haqida alohida 
bilimlami hosil qiladi.
Insonning bilish tajribasidan shu narsa m aium ki, agar biron 
xususiyat bir toifa yoki bir jinsdagi hamma narsa yoki hodisalarga xos 
b o isa , bu xususiyat shu toifa yoki jinsga oid har bir narsa yoki 
hodisaga ham xos boiadi.
Ijtim oiy-gum anitar fanlarda 
falsafiy va umumilmiy vositalar, 
metod
va amallardan tashqari, mazkur fanlaming predmeti bilan b o g iiq
maxsus vositalar, metod va amallardan ham foydalaniladi. Ulaming 
jumlasiga quyidagilar kiradi:
Ideografik metod-alohida tarixiy dalillar va hodisalarning o‘ziga 
xos xususiyatlarini tavsiflash. Dialog «savol-javob metodi» ikki va 
undan ortiq kishilar orasidagi muloqot.
Tushunish va oqilona (intensional) tushuntirish (bu haqda ushbu 
bobning keyingi paragrafida batafsil so‘z yuritiladi).
Hujjatlami tahlil qilish-son va sifat jihatidan tahlil qilish 
(kontentanaliz).
no

---

So‘rovlar o‘tkazish- maxsus tayyorlangan savollar yordamida yoki bu 
masalaga oid ijtimoiy fikmi aniqlash. «Yuzma-yuz» so‘rov (intervyu) 
yoki sirtdan (so‘rovnoma yordamida, pochta, telefon orqali va h.k.) 
so'rov o'tkazish, ommaviy va maxsus so‘rovlar farqlanadi. Maxsus 
so‘rovIarda professional ekspertlar axborot olishning bosh manbai 
hisoblanadi. So'rovnomada tadqiqot maqsadlari va faraziga muvofiq 
ma’lumot olish uchun zarur savollar turkumini o‘z ichiga olgan 
anketani ishlab chiqishga alohida e ’tibor beriladi.
So'rovnomada a) maqsad asosli bo'lishi; b) savollar tushunarli va 
ziddiyatli tuzilmagan bo'lishi; d)respondentga (javob beruvchida) 
salbiy ta’sir Ko'rsatmasligi lozim.
Savollar