Nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universitetti ergasheva g. S., M. Nataqulova

M uam m oni q o‘yish (shakllantirish). 
Ilmiy muammoni izlash 
va tanlash insonning ilmiy tafakkuri va amaliy faoliyatidagi eng 
murakkab va hali o‘rganilmagan va m aiu m boim agan bilimlami 
izlab 
topishdek 
biri 
ikkinchislni inkor qiladigan jarayondir. 
Muammoning to ‘g ‘ri shakllantirilishi va uni qo‘yilishi, tadqiqotdan 
ko‘zlangan maqsad, tadqiqot obyekti va tadqiqotlar olib borish 
chegaralarini 
belgilab 
olinishi 
qanchalik 
mukammal 
amalga 
oshirilganligi, ilmiy tadqiqot natijalariga erishishda muhim o ‘rin 
tutadi. Ushbu masala, ya’ni muammoni qo‘yish aksariyat hollarda har 
bir tadqiqot mavzusi uchun individual yondashuv asosida hal etiladi. 
Shu bilan birga m aiu m umumiylikka ega quyidagi qoidalar 
mavjudligini ham aytib o iis h lozim:
• 
Ilmiy muammoga oid fan va texnikaning eng oxirgi 
yutuqlarini yaxshi bilishi va ilgaridan yechimi m a iu m muammoni 
qo‘ymaslik, boshqacha aytganda muammoga oid m aiu m bilimlami 
noma ium laridan aniq chegaralash;
• 
Olib boriladigan talqiqotlar chegarasi va tadqiqot obyektini 
aniq belgilab olish;
125

---

• 
Ilmiy muammoni yechish usullarini aniqlash, ya’ni 
rauammoni turini (ilmiy nazorat, amaliy, maxsus kompleks) tadqiqot 
olib borish metodikasini aniqlash.
M uam m oni kengaytirish, 
qo'shim cha yechimlar bilan to‘ ldirish 
muammoni mukammal yechimini topishda ahamiyatlidir. Muammoni 
yechilishi davomida, qo‘shimcha, ya’ni bosh muammoni yechimni 
to‘ldiruvchi tadqiqotlar olib borish zaruriyati tug‘ilishi mumkin. 
Masalan, Orol dengizi va Orolbo'yi ekologik muammosiga taalluqli 
bo'lgan masalalarda biri bo'lgan, mazkur hudud o'sim lik va 
hayvonlarini geneofondini saqlash va tiklash muammosini bosh 
muammo deb olsak, uni yechishda, unga bog'liq va mazkur 
muammoning kelib chiqishiga sabab bo'lgan boshqa ko‘plab 
muammolarni yechimini topish zaruriyatini vujudga keltiradi. Bu 
hududddagi o'sim lik va hayvonlami genofondii saqlash uchun ular 
yashayotgan muhitni tabbiy holatda saqlash, qayta tiklash, ulami 
maxsus hududlarda ko'paytirish, tuproq ko'chishini oldini olish uchun 
sho'rga va qurgo'qchilikka chidamli ekinlami aniqlash va ulami ekish 
kabi ishlami amalga oshirish lozim. Respublikamizda bu borada 
amaliy ishlar olib borildi.
Orolbo'yidagi minglab gektar yerlarga siniy ravishda yulgu'n va 
saksovul urug'lari qadaldi, cho'lning asiy hayvonlaridan say go'q, 
jayron 
tuvaloq, 
yo'qolib 
ketgan 
qulon 
kabi 
hayvonlar 
buyurtmaxonalarda ko'paytirib, tabiat qo'yniga qo'tyib yuborilmoqda. 
Lekin, bu cho'l ekotizimini saqlashda va uni qayta tiklashda 
qilinadigan harakatlaming bir qismi xalo, bu borada yechimini 
kutayotgan muammolar juda ko'pchilikni tashkil 
qiladi. 
Bu 
muammolarni hal qilish bosh muammo bo'lgan Orol dengizi va 
Orolbo'yi hududidagi o'sim lik va hayvonlarini geneofondini saqlash 
va tiklash muammosini kengayishi va to‘ldirilishini, boyitilishini 
ta’minlaydi. Bu masalani yechimiga erishish esa, o ‘z navbatida, ushbu 
masala ichida bir qancha yo‘nalishdagi muammolarni yechimlarga 
erishish bo‘yicha tadqiqotlar o ‘tkazishni taqazo etadi. Masalan, 
daryolar suvini rejimini saqlashga erishish, O'zbekiston sharoitida 
kam suv talab qiladigan ekinlami yetishtirish, paxta va g'allani 
qurg'oqchilikka chidamli navlarini yaratish, sho'rga chidamli tabbiy 
o'simliklami aniqlash va ularni Orolqum cho'liga ekish va
126

---

moslashtirish bo'yicha tadqiqotlar olib borish zaruriyatini yuzaga 
keltiradi.