Nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universitetti ergasheva g. S., M. Nataqulova

___________________________Topshiriq 
____________________
Nazariy
metodlar
U m um iyligi
Em perik
m etodlarni
Farqi
Topshiriq
Induksiya
metodi
Um um iyligi
Deduksiya
metodi
Farqi
5. 
O'zingiz bajaradigan ilmiy tadqiqot ishining ish rejasi -
loyihasini 10-rasmdan foydalangan holda tuzing va 11-rasmdagi
120

---

faoliyatni asoslang, ya’ni sizning loyihangizda nazariya bilan amaliyot 
qanday bog'langanligini tushuntiring.
6. 
Internet tarmoqlaridan “O 'z-o'zini rivojlantirish”, “O 'z-o'zini 
baholash”, 
“Men - kelajak konsepsiyasi” bo'yicha test va 
so'rovnomalar usullari bilan tanishing va o'zingizning shaxsiy 
sifatlaringiz 
va 
imkoniyatlaringizni 
tahlil 
qiling. 
Natijalami 
daftaringizga yozing.
121

---

2-M AVZU: ILM IY T A D Q IO T M A V ZU LA R IN I T A N L A SH VA
A SO SLASH
Reja
1. Ilmiy tadqiqot ishlarini rejalashtirish va prognozlash.
2. Ilmiy tadqiqot uchun mavzu tanlash.
3. Ilmiy tadqiqot m avzusini asoslash
Tayanch tushuncha va atamalar: 
rejalashtirisish, prognozlash,
Ishchi gipoteza, mavzu tanlash, mavzuni asoslas.
1. Ilmiy tadqiqot ishlarini rejalashtirish va prognozlash. 
Fan
va texnikadagi mavjud bilimlar tanlangan yo‘nalishda yangi 
muammoni qo‘yish (belgilash) yoki hali yechilmagan masalalarni 
ko‘rsatib berish uchun yetarli b o isa d a ulami yechish uchun yetarli 
emas. Yuzaga kelgan yangi ilmiy muammoni yechish uchun yangi 
ilmiy bilimlar, yangi dalillar kerak bo‘ladi.
Tadqiqot o‘tkazilayotgan muammoga (mavzuga) oid to ‘plangan 
dalillar ilmiy izlanish olib borishda muhim ahamiyatga ega boMsada 
ular o‘z o‘zidan ilmiy taraqqiyotni tashkil qilmaydi va ular muammoni 
yechimiga erishish bo‘yicha m a’lum bir takliflami, ya’ni gipotezalami 
ilgari surishga kerak b o iad i.
Ishchi gipoteza - kuzatilayotgan dalillami kelib chiqish sabablari 
ehtimoli haqida yoki bo‘lmasa voqelik va jarayonlami nazarda 
tutilayotgan (ko‘zda tutilayotgan) rivojlanish haqida tadqiqotchi 
tomonidan ilgari surilgan asoslangan taxmin (bashorat) hisoblanadi. 
Unda tadqiqot obyekti (voqelik, jarayon va h.k.) bo‘yicha mavjud 
bilimlar doirasidan kengroq mazmunda shakllantiriladi, yangi ilmiy 
natijalami izlashga asos bo‘lib xizmat qiluvchi ehtimollik xarakteriga 
ega yangi g‘oyalar ilgari suriladi, ya'ni, tadqiqot ishining natijasi 
oldindan bashorat qilinadi (prognozlanadi). Fanning rivojlanishi shakli 
sifatida gipotezaning mohiyati va bahosi ham ana shundadir.
Gipoteza 
bu 
shunday 
faraz yoki 
taxminki 
(bashoratki) 
birinchidan, u fanning muayyan sohasidagi (masalan, floristika, 
hayvonlar filogeniyasi, sistematika, pedagogika, metodika, texnika, 
termodinamika va boshqa sohalar) ilmiy asosda belgilangan farazlar 
va qonuniyatlarga zid bo‘lmasligi kerak, ikkinchidan, qilingan faraz 
yoki taxminni haqqoniyligi (chinligi) ehtimolligiga asoslangan yoki
122

---

asoslash mumkin bo'lishi kerak. Agarda ilgari surilgan gipoteza (faraz 
yoki taxmin) amalda to 'la o 'z o'm ini egallagan ilmiy asoslarga 
(polojeniyalarga) zid bo'lib chiqsa uni ilmiy gipotezalar qatoriga 
kiritib bo'lmaydi. Bunga misol qilib doimiy dvigatel yaratish 
ehtimolligi energiyani saqlanish qonuniga zidligi sababli bu farazni 
ilmiy gipoteza, deb qabul qilib bo'lmaydi.
Ishchi gipotezadan talab qilinadigan