Nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universitetti ergasheva g. S., M. Nataqulova

Ko'rilayotgait
m asala 
___|\
tadqiqot
m avzu si 
1/
12-rasm. M a’lum otlar m anbayini o ‘qib o‘rganib chiqish
natijalarini qayd etish sxem asi
A sosiy m azm uni.
bosh ilm iy g ‘oya, 
dalillar, ilm iy 
m asalani yechish 
: metodikasi
O lingan 
natijalar uiarni 
yangilik 
darajasi
128

---

г
Tadqiqot mavzusiga oid izlanishlami tanqidiy tahlili, ayniqsa 
aniqlangan kamchiliklar asoslar va aniq dalillarga suyangan holda 
amalga oshirilishi va undagi aniq ko‘rsatilishi kerak. Tadqiqot 
mavzusiga oid va unga turdosh sohalarda olib borilgan oldingi ilmiy 
izlanishlar natijalari o ‘rganilgan manbalarda ko‘zlangan maqsadga 
erishishni 
ta ’minlovchi 
omillarning 
muhimligi 
va 
salmog‘ini 
baholashda mualliflar fikr va xulosalari bir xil bo‘lmagan hollarda 
fikrlarni o'zaro to‘g‘ri kelishi darajaviy korrelatsiya usulida 
matematik tahlili o‘tkaziladi.
Tahlii natijasi asosida belgilami (alomatlarni) muhimligi haqidagi 
fikrlar (muvofiqlik) darajasi qiymati (kattaligi) aniqlanadi va bu 
kattalik konkordatsiya koeffitsiyenti deb ataladi. Barcha o ‘rganilgan 
manbalarda mualliflar tomonidan faktorlarni muhimligi va salmog‘ini 
baholanishi to‘la o‘zaro to‘g ‘ri kelsa konkordatsiya koeffitsiyenti 1 ga 
teng bo‘ladi. M a’lumotlar manbalarida keltirilgan belgilar rangi 
(darajasi) yig‘indisi qancha kichik bo‘lsa ushbu belgi ko‘proq muhim 
ekanligini ko‘rsatadi. Ilmiy tadqiqotning navbatdagi bosqichi ishchi 
gipotezani shakllantirish. ishlab chiqishdir.
Har qanday ilmiy tekshirish ishining maqsadi tekshirilayotgan 
obyekt haqida yangi m a'lum ot olish yoki mavjud ma'lumotlami 
yanada chuqurlashtirishdan iborat. Barcha ilmiy tekshirish ishlari 
quyidagilarga bo’linadi:
A) nazariy
B) nazariy-tajribaviy
C) tajribaviy (laboratoriya yoki sanoatda).
Tekshirishning 
oldiga 
qo’yilgan 
masalalarga 
ko’ra 
ITI 
quyidagilarga bo’linadi:
1.Nazariy-tajribaviy ishlar. Bu ishlar mashinadagi jarayonning 
mohiyatini ochib beradi.
1.Tajribaviy ishlar. Bu ishlar yangi ishlab chiqilgan mashinalami 
o’rganish uchun o’tkaziladi.
1.Buyumlarning sifatini aniqlash va standartlar yaratish uchun 
o’tkazilgan ITI.
2.Tekshirish metodlarini yaratish uchun o’tkaziladigan ITI 
(priborlar, 
datchiklar yaratish va hokazo). 
Ilmiy tadqiqotlar 
bosqichma-bosqich amalga oshiriladi va texnika yo‘nalishida ko‘pgina 
holatlarda 13-rasmda keltirilgan stmkturaga monand ketma-ketlikda 
tashkil etiladi.
129

---