Nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universitetti ergasheva g. S., M. Nataqulova

13-rasm. Ilraiy tadqiqot ishining strukturasi (A.Rajabov)
Ilmiy tadqiqotlar olib borishni har bir bosqichida ilmiy 
muammoni (masalani) umumiy yechimi bilan bog‘liq ilmiy izlanishlar 
olib boriladi. Ilmiy tadqiqotning birinchi bosqichida nafaqat tadqiqot 
olib boriladigan muammo yoki masala shakllantiriladi, balki ishning 
muvaffaqiyatli yakuni ko‘p tomonlama bog‘liq b o ig a n ilmiy tadqiqot 
vazifalari ham aniq shakllantiriladi. Ilmiy muammoni (masalani) 
shakllantirishga tadqiqot olib borilayotgan muammo yoki masalaga 
o‘xshash masalalaming yechimlarini texnik va nazariy usullari va 
vositalari, hamda turdosh sohalardagi tadqiqot natijalari haqida 
ma’lumotlar yig‘ish va tahlil etish kabi muhim ilmlar kiradi. Shuni 
ta’kidlash lozimki, m a’lumotlar yig‘ish va ulardan masalani yechishda 
foydalanish tadqiqot ishlari tugagungacha ham davom etishi mumkin.
Ilmiy tekshirish ishlarining bosqichlari quyidagicha amalga 
oshiriladi:
A) Nazariy-tajribaviy ishlarning bosqichlari:
1 .Mavzuni tanlash va asoslash.
2. Tayyorgarlik bosqichi
3. Texnologik jarayonning nazariy analizi
4. Dastlabki tajribani tayyorlab, o’tkazish
5. 
Asosiy tajribani o’tkazish
6. 
Nazariy va tajribaviy tekshirishlaming natijalari analizi
7. Hisobot yozish, fikr va mulohazalar.
130

---

В) Izlanish ishlarining bosqichlari:
1 .Mavzuni tanlash va asoslash
2.Nazariya ishlab chiqarish
3.Stendni loyihalash va tayyorlash
4.Stendni sinab ko’rish va ayrim o’zgartirishlar kiritish
5.Dastlabki tajribani tayyorlash va o’tkazish
6.Asosiy tajribani o’tkazish
7.Tekshirish natijalari analizi
8.Hisobot yozish. Stendni tajribaviy namunasini tayyorlashga 
texnik topshiriq tayyorlash.
4.11miy 
tadqiqot uchun mavzu tanlash. 
llmiy tadqiqot uchun 
mavzu tanlashda yuqorida qayd etilgan m a’lumotlardan foydalanib 
tuzulgan davrning eng dolzarb muammolarini yechimi ko'zda turilgan 
mavzular talabgorlarga (kurs ishi bajaruvchilar, BMI bajaruvchilar, 
MDI va doktorlik (PhD va DSe) darajasini olish uchun) ilmiy 
rahbarlar tomonidan (yoki talabgorlar tomonidan taklif qilingan 
mavzular o'rganib, tahlil qilingan mavzular) taqdim qilinadu. Mavzu 
talabgor 
tomonidan 
ixtiyoriy 
tanalanadi. 
Mavzuni 
tanlashda 
quyidagilarga e’tibor qaratish zarur:
1.Tekshiruvchining bilim darajasi
2. Ishni bajarish uchun sharoit (mablag’, ishchi kuchi va hokazo)
3. Mavzuning dolzarbligi;
Muayyan mavzu bilan ishlashda tayyorgarlik bosqichida 
quyidagilar amalga oshiriladi:
1. 
Adabiyotlar bilan tanishish
2. 
Tekshirish ob'ekti bilan tanishish
3. 
Texnologik jarayonning fizikaviy asoslarini o ’rganish
Bu jarayonda tadqiqotchining ilmiy tadqiqotchilik faoliyati tarkib 
topadi va u reja asosida mavzu muammolarini o'rganadi.(14-rasm).
Ilmiy tadqiqotchilik faolioyati uchta tarkibiy qism: insonning 
maqsadli faoliyati, ilmiy mehnat predmeti va ilmiy mehnat 
vositalaridan iboratdir. Insonning maqsadli ilmiy faoliyati tadqiqot 
obyekti haqida (bo‘yicha) yangi bilimlarga yoki obyekt haqidagi 
(bo‘yicha) mavjud bilimlami to'ldirishga erishishda anglab yetishni 
bilishning aniq usullaridan va ilmiy uskunalardan (o‘lchov, hisoblash 
texnikalari) mehnat vositalaridan foydalanishga tayanadi. Ilmiy 
mehnat predmeti tadqiqotining faoliyati yo‘naltirilgan tadqiqot 
obyekti va u haqidagi (oldingi) bugungacha bo‘lgan bilimlar.
131

---

t a h q iq o io ih
M
i
v >m \i 'M \c i1 /.n
. dq Ц i‘l 
: : 
. 
: tin L! piod'lU I V U ' 
'
T a d q iq o t u s iu b la ri, u slu b iy o tla rin i tanla.sh va asoslash.
Illllllllllllllllllllllllll—
lll 
......
1
ГПТ - | Г ~ П Г Т
\-a tadqiqot m ateriaU arim tanlash lam oyilm i beieilash
iu'jM laxlii irM i
Tatq-qooiae ariril'vazi&lartai ifodalash; uriqiqocni o'tkazi&h «clar. я
r i?cbOIizini taqssui^sh
M alu m o ila rn iag
■
■
u m u m laihtirilishi, qiyosianishi, tahlii euitshi, talqin qiim b h i.