Намуна (Образец)

 
 
1.4. Korporativ tuzilmalarning tashkiliy shakllari 
Xo‘jalik faoliyatini korporativ tashkil qilishning keng imkoniyatlari ularning 
afzalliklaridan foydalanishga asoslanib, korporatsiyalar yaratish variantlaridan 
foydalangan holda firmalararo munosabatlarni modellashtirish uchun keng 
imkoniyatlar ochib beradi. Ularning asosiylari sifatida quyidagilarni ajratib 
ko‘rsatamiz: 
1)
Aksiyalar chiqarish orqali pul mablag‘lari jalb qilish kobiliyati 
cheklanmagan sonli investorlarning mablag‘larini jamlash imkonini va bu 
investorlarga jamiyatni boshqarishda ishtirok etishda ma’lum bir tanlov huquqini 
beradi. 
2)
Boshqariluvchanlik muammosini xal etilishi engillashadi. Tashiliy 
rasmiylashtirishning tugallanganligi, vakolatlar va javobgarliklarni aniqlashda 
reglamentga rioya qilish nazorat funksiyalarini aksiyadorlik jamiyati boshqaruv 
organlari o‘rtasida taksimlash imkonini beradi, bu esa boshqaruv jarayonini 
professionallash imkoniyatini anglatadi. 
3)
Aksiyadorlar tarkibiga kirish va chiqishning soddalashtirilgan tarkibi 
manfaatdor shaxslarning urnini almashtirish uchun keng imkoniyatlar va mos 
ravishda, investitsiya taklifi dinamikasi yukori bulgan sharoitlarda yukori 
moslashuvchanlikni ta’minlaydi. 
4)
Cheklangan javobgarlik tamoyili risklarni kamaytirishga imkon beradi. 
Cheklangan javobgarlik tamoyilining kullanilishi risklarni aksiyadorlar va 
boshqaruvchilar o‘rtasida taksimlash orqali yirik korporatsiyalar yaratish 

---

16 
imkoniyatini vujudga keltiradi. 
Korporativ boshqaruvni uning xususiyatlari boshqaruv obyekti sifatida 
korporatsiyaning o‘ziga xosliklari bilan izoxlanadigan alohida bir turga ajratib, 
aksiyadorlar 
manfaatlarining 
ustuvorligi 
hamda 
ularning 
korporatsiyani 
rivojlantirish va boshqarishdagi roliga asoslangan, aksiyadorlarning uzaro aloka 
qilishini kuzda tutadigan (korporativ kommunikatsiyalar) mulkchilik huquqining 
amalga oshirilishini hisobga oladigan, butun korporatsiyani rivojlantirish 
strategiyasiga asoslangan va nixoyat, korporativ madaniyatni, ya’ni hulq - atvor 
tamoyillari, umumiy an’analar kompleksini vujudga keltiradigan boshqaruv 
sifatida tavsiflash mumkin. 
Korporatsiyalar aktivlarni joylashtirish siyosatini o‘ziga qamrab oladi. 
Odatda har qanday xo‘jalik subyektlari ma’lum biznes turlari bo‘yicha 
mablag‘larini asosiy va aylanma aktivlarga investitsiya kiladi. Xozirgi kunda 
deyarli barcha kichik va yirik biznes korporatsiya shaklida tashkil qilingan. Misol 
uchun: BritishAirways, Nokia, Microsoft, Nestle, Sony, Unilever, Volkswagen va 
boshqalar. 
Mamlakat qonunchiligida “korporatsiya” tushunchasi yuridik jihatdan 
mustahkamlab qo‘yilmaganligi sababli bu tushunchani talqin qilishda ikki xil 
ma’no kuzatiladi. Ayrim belgilar bo‘yicha korporatsiyalar qatoriga tijorat 
tashkilotlari hisoblangan va a’zolikka asoslangan barcha xo‘jalik subyektlari, 
boshqa belgilar bo‘yicha esa - faqat aksiyadorlik jamiyatlari kiritiladi. Biroq 
mamlakat iqtisodiy-huquqiy tizimida mohiyatiga ko‘ra kichikroq shartliliklar bilan, 
aynan aksiyadorlik jamiyatlari jahon xo‘jalik va huquqiy amaliyotida umumqabul 
qilingan korporatsiya tushunchasi bilan tenglashtiriladi. Aytib o‘tish kerakki, 
korporatsiya tushunchasii hozirgi sharoitlarda yana bir o‘ziga xos jihatni kasb 
etmoqda. U bir nechta yuridik shaxslar tomonidan tashkil etilgan xo‘jalik 
subyektini belgilash uchun foydalanilib, ularning har birini boshqa mulkiy 
munosabatlarda birgalikda biznes yuritish, umumiy maqsadlar va manfaatlar, 
umumiy tashkiliy struktura bilan bog‘liq mustaqil iqtisodiy subyekt sifatida ko‘rib 

---

17 
chiqish mumkin.
7