Намуна (Образец)

Yoʻqotishlarni oldini olish
maqsadida 
risklar boʻyicha izlanishlar 
Risk
 (tavakkalchilik) 
funksiyalari 
 
Konstruktiv regulyativ funksiya - 
risk iqtisodiy 
rivojlanishni kuchayttiruvchi va qo
ʻ
zg
ʻ
atuvchi 
omil
Reguliyativ
 
Himoyalovchi 
Destruktivregulyativ funksiya
- koʻpincha 
korxonalarni oʻz mablagʻlaridan mahrum etib, 
navator boʻlish imkoni orqali
 
vujudga keladi
. 
уларнинг 
сонини 
камайишига 
олиб 
келади.дестабилизация омилидир. 

---

163 
14.1.1-rasm. Risk funksiyalari 
Risklarni korxonalar foydasiga ta’sirini baholash va kamaytirish maqsadida 
ularni turli belgilari bo‘yicha tasniflash muhim ahamiyat kasb etadi. Kichik biznes 
korxonalari joriy va uzoq muddatli vazifalarni amalga oshirishlarida bir qancha 
risk turlariga duch keladilar. SHuning uchun risklarning tabiatini va turlarini 
yoritish uchun ularni tasniflash maqsadga muvofiqdir. Korxonalari moliyaviy-
xo‘jalik faoliyatining ajralmasi qismi bo‘lib, ular faoliyatiga u yoki bu darajada 
ta’sir ko‘rsatadi. 
Risk obyektiv xususiyatga egaligidan kelib chiqib, unga ta’sir etuvchi 
omillarni yaxlit holda ko‘rib chiqish lozim va ularni kompaniya faoliyatiga 
nisbatan 
ichki
va 
tashqi
omillarga bo‘lish mumkin. 
Tashqi omillarni ikki guruhga bo‘lib o‘rganish maqsadga muvofiq: bevosita 
ta’sir etuvchi omillar; bilvosita ta’sir etuvchi omillar. 
Bevosita ta’sir etuvchi omillar riskka to‘g‘ridan-to‘g‘ri ta’sir etadi va bularga: 
qonunchilikning 
o‘zgarishi, 
raqobat, 
xo‘jalik 
yurituvchi 
subyektlar 
bilan 
munosabatlarning o‘zgarishi, soliq tizimining o‘zgarishi, korrupsiya va reket kabi 
omillarni kiritish mumkin. Bilvosita ta’sir etuvchi omillar risklarga to‘g‘ridan to‘g‘ri 
ta’sir etmasa ham ularning o‘zgarishiga ta’sir ko‘rsatadi va bularga: siyosiy holat, xalqaro 
miqyosdagi 
voqealar 
(masalan, 
jahon 
moliyaviy-iqtisodiy 
inqirozi), 
faoliyat 
yuritilayotgan davlatning iqtisodiy nobarqarorligi, faoliyat olib borilayotgan sohaning 
iqtisodiy ahvoli, tabiiy ofatlar kabilarni kiritish mumkin. 
Sof risklar ba’zida statistik risklar ham deyishadi, uning mohiyati shundaki 
sof risklar amaliy jihatdan har doim o‘zida yo‘qotishlarni aks ettiradi. Uning 
sabablari bo‘lib, uzluksiz ofatlar, baxtsiz xodisalar, boshqaruvchilik 
qobiliyatining pastligi (etishmasligi) va h.k. bo‘lishi mumkin.

---

164 
Spekulyativ risklarni ba’zida dinamik yoki tijorat risklari ham deb atashadi. 
Uning mohiyati yo‘qotishni yoki qo‘shimcha daromadni o‘zida aks ettiradi. Uning 
sabablari bo‘lib, valyuta kursining o‘zgarishi, bozor konyukturasining o‘zgarishi, 
investitsiya sharoitlarining o‘zgarishi va h.k. bo‘lishi mumkin. Risklarning sohalar 
faoliyati bo‘yicha ko‘rinishlari quyidagicha bo‘lishi mumkin: 
Ishlab chiqarish riski, tashqi va ichki omillar ta’sirida tovar va xizmatlar 
rejalari va majburiyatlarining bajarilmay qolishi bilan izohlanadi. 
Tijorat riski, moliyaviy – xo‘jalik jarayonlaridagi yo‘qotishlar bilan 
izohlanadi. Uning sabablari bo‘lib: realizatsiya xajmining pasayishi; xarid 
jajmining kutilmaganda pasayishi; xarid narxlarining o‘sishi (xom ashyo, yarim 
tayor tovarlar va h.k.); muomala xarajatlarining oshishi; muomala jarayonida 
tovarlarning yo‘qolishi (sifatining pasayishi) bo‘lishi mumkin. 
Moliyaviy risklar, korxonalarning o‘z moliyaviy majburiyatlarini 
bajarmasligi bilan yuzaga keladi. Uning sababi bo‘lib, pulning sotib olish 
qobiliyati yo‘qolishi, to‘lovlarni amalga oshirish uchun qobiliyatsizlik, 
valyuta kursining o‘zgarishi va h.k. bo‘lishi mumkin. 
Riskni to‘rt xil usulda baholash mumkin: Riskning taxminiy ehtimolini 
aniqlash turli yo‘llar bilan amalga oshirilishi mumkin. Ilmiy adabiyotlarda risklarni 
baholashning 4 usuli keltiriladi: