Namangan muhandislik-qurilish instituti iqtisod kafedrasi milliy hisoblar tizimi

Iqtisodiyot se^or^n moliya schyoti Ishlatilishi
Resurslar
Aktivlar	Majburiyatlar
6. Boshqa birliklarga kiritilgan kreditlar,(6.1-6.2) Berilgan kreditlar Norezidentlarga Rezidentlarga Qaytarilgan kreditlar Norezidentlardan Rezidentlardan	1.O'zlashtirilgan kreditlar, (1.1-1.2) Olingan kreditlar Norezidentlardan Rezidentlardan Qaytarilgan kreditlar Norezidentlarga Rezidentlarga
7. Nomonetar oltin (7.2-7.1) Hisobot boshida Hisobot oxirida	2. O'zi chiqargan qimmatbaho qog'ozlar (portfel investitsiyalar) (2.1-2.2) 2.1. Hisobot davrida sotilgani

79

	Norezidentlarga Rezidentlarga Hisobot davrida qaytarib berilgani Norezidentlardan Rezidentlardan
8. Horijiy valyutadagi naqd pullarhajmining o'zgarishi (8.2­8.1) Hisobot boshida Hisobot oxirida	3. O'zi chiqargan aksiyalar(3.1-3.2) Hisobot davrida sotilgan aksiyalar Norezidentlarga Rezidentlarga Hisobot davrida qaytarilgan aksiyalar Norezidentlardan Rezidentlardan
9. Milliy valyutadagi depozitlar hajmining o'zgarishi (3.2-3.1) Hisobot boshida Hisobot oxirida	4. Sug'urta tashkilotlarining texnik rezervlari o'zgarishi (4.2-4.1) Hisobot boshida Hisobot oxirida
10. Xorijiy valyutadagi depozitlar hajmining o'zgarishi (10.2-10.1) Hisobot boshida Hisobot oxirida	5. Boshqa kreditorlik qarzlari (5.2-5.1) Hisobot boshida Norezidentlardan Rezidentlardan Hisobot oxirida Norezidentlardan Rezidentlardan
11.Boshqa birliklar chiqargan qimmatbahoqog'ozlar (portfel investitsiyalar) (11.1-11.2) Hisobot davrida olingani Norezidentlardan Rezidentlardan Hisobot davrida qaytarib berilgani Norezidentlarga Rezidentlarga
12. Boshqa birliklar aksiyalari(12.1-12.2) Hisobot davrida olingani Norezidentlardan Rezidentlardan Hisobot davrida qaytarib berilgani

80

Norezidentlarga Rezidentlarga
13. Boshqa debitorlik qarzlari(13.2-13.1) Hisobot boshida Norezidentlarning Rezidentlarning Hisobot o\irida Norezidentlarning Rezidentlarning
A. Sof aktivlar (6+7+8+9+10+11+12+13)	V. Sof majburiyatlar (1+2+3+4+5)
S = (A-V)>0 bo'lsa, Sof aktivlar deyiladi. Aks holda, sof passivlar deyiladi.

Schyotni tuzishda har bir birlik uchun aktivlar nima, majburiyatlar nima ekanligini aniq bilib olish kerak. Cdatda, bir birlik uchun aktiv bo'lgan operatsiya boshqa birlik uchun passiv yoki majburiyat sodir bo'ladi. Rezident birlik ega bo'lgan chet el valyutalari rezident uchun aktiv bo'lsa, norezident uchun majburiyat bo'ladi. Milliy valyutani norezident qo'liga o'tishi valyuta egasi bo'lgan mamlakat uchun majburiyat hosil qiladi. Boshqa birlik tomonidan kiritilgan investitsiyalar olgan birlik uchun majburiyat bo'ladi, bergan birlik uchun aktiv bo'ladi. Kreditorlik qarzlari qarzdor uchun majburiyat, qarz beruvchi uchun aktiv bo'ladi. Barter operatsiyalarida mahsulotni birliklar bir-birlariga yetkazish bir hisobot davriga to'g'ri kelmay qolishi mumkin. Buning natijasida, mahsulotni to'laligicha yetkazmagan birlikda majburiyat va qarshi tomonda talab (debitorlik) yuzaga keladi. SHuni e'tiborga olish lozimki, faqat monetar oltin egasi uchun aktiv bo'ladi va boshqa birlik uchun majburiyat hosil qilmaydi. Cdatda, monetar oltin bilan bo'ladigan operatsiyalar mamlakatlar markaziy banklari o'rtasida amalga oshiriladi va mamlakat miqyosida moliya schyotida qayd etiladi. Mamlakat miqyosida moliya schyotini tuzishda ichki iqtisodiyot sektorlari o'rtasidagi operatsiyalarni qaytarish zarurati yo'q. Chunki, bu operatsiyalar bir tomonda majburiyat va ikkinchi tomonda aktiv sifatida yoziladi. Ularning absolyut qiymati bir-biriga teng bo'lganligi uchun, ularning sof qiymati nolga teng bo'ladi. Moliya schyotini mamlakat miqyosida quyidagi tartibda tuzish tavsiya etiladi. Mamlakat miqyosida moliya schyoti Ishlatilishi

Resurslar

Aktivlar

Majburiyatlar

81

8. Ichki iqtisodiyot birliklari tomonidan tashqi dunyoga kiritilgan kreditlar(8.1-8.2) Berilgan kreditlar Qaytarilgan kreditlar	1.Milliy iqtisodiyotda o'zlashtirilgan kreditlar, (1.1+1.2) Olingan kreditlar Qaytarilgan kreditlar
9. Chet el valyutasidagi naqd pullar (9.2-9.1) Hisobot boshida Hisobot oxirida	2. Tashqi dunyo ixtiyoridagi milliy naqd pullar hajmining o'zgarishi (2.1-2.2) Chet elga chiqib ketgan milliy naqd pullar Chet eldan qaytib kelgan milliy naqd pullar
10. Chet el valyutasidagi depozitlar (10.2-10.1) Hisobot boshida Hisobot oxirida	3. Tashqi dunyo ixtiyoridagi milliy valyutadagi depozitlar hajmining o'zgarishi (3.1-3.2) Chet elga chiqib ketgan milliy valyutadagi depozitlar Chet eldan qaytib kelgan milliy valyutadagi depozitlar
11. Rezidentlar ixtiyoridagi norezidentlar chiqargan qimmatbaho qog'ozlar (portfel investitsiyalar) (11.1-11.2) Hisobot davrida sotilgani Hisobot davrida qaytarib olingani	4.Tashqi dunyo ixtiyoridagi mamlakat rezident birliklari chiqargan qimmatbaho qog'ozlar (portfel investitsiyalar) (4.1-4.2) Hisobot davrida norezidentlarga sotilgani Hisobot davrida norezidentlardan qaytarib olingani
12. Rezidentlar ixtiyoridagi norezidentlar chiqargan aksiyalar (to'g'ri investitsiyalar) (12.1-12.2) Hisobot davrida kiritilgan investitsiyalar Hisobot davrida qaytarilgan investitsiyalar	5. Tashqi dunyo ixtiyoridagi mamlakat rezident birliklari chiqargan aksiyalar (to'g'ri investitsiyalar) (5.1-5.2) Hisobot davrida norezidentlarga sotilgani Hisobot davrida norezidentlardan qaytarib olingani
13. Norezident sug'urta tashkilotlarining rezidentlarni sug'urtalashda yuzaga kelgan texnik rezervlaridagi o'zgarish (13.2-13.1) Hisobot boshida Hisobot oxirida	6. Milliy sug'urta tashkilotlarining norezidentlarni sug'urtalashda yuzaga kelgan texnik rezervlaridagi o'zgarish (6.2-6.1) Hisobot boshida Hisobot oxirida
14. Mamlakat norezident birliklarining rezidentlardan	7. Mamlakat rezident birliklarining norezidentlardan (yuqorida qayd

82

(yuqorida qayd etilmagan) boshqa kreditorlik qarzlari (14.2-14.1) Hisobot boshida Hisobot oxirida	etilmagan) boshqa kreditorlik qarzlari (7.2-7.1) Hisobot boshida Hisobot oxirida