Namangan muhandislik-qurilish instituti iqtisod kafedrasi milliy hisoblar tizimi

Baholar indeksi orqali deflyatsiya usuli baholar statistikasida ma'lum bo'lgan Laspeyres, Paashe va Fisher indekslari orqali ko'rsatkichlarni o'zgarmas baholarda hisoblashga asoslangan. Bu usulni quyidagi formula orqali ifodalash mumkin¹⁹: Sq1p1:Ir = Sq1P0 ,
bu formulada
q1, q0 - ko'rsatkichning kuzatilayotgan va bazis davridagi miqdori;
r1, r0 - ko'rsatkichning kuzatilayotgan va bazis davridagi bahosi;
Sq₁p₁- ko'rsatkichning joriy baholardagi qiymati;
Sq₁p₀- ko'rsatkichning o'zgarmas baholardagi qiymati;
Ir - Laspeyres, Paashe,Fisher baho indekslari.
O'zgarmas baholarda topilgan (Sq1p0)qiymatni bazis (yoki o'tgan) davrdagi qiymat (Sq1p0 )ga bo'lib fizik hajm indeksini topamiz:
Iq =Sq1p0 : Sq0 p0
Baholar statistikasi nazariyasidan ma'lumki, baholarning qanday va qancha miqdorda o'zgarganligini baholar indeksi orqali ifodalanadi. Yuqorida qayd etilgan baho indeksining va fizik hajm indekslarining 3 xil usuli ustida qisqacha to'xtab o'tamiz.
Laspeyres formulasi. Bu formula ko'rsatkichning bazis yilidagi miqdorini bazis va kuzatilayotgan davr baholarida baholashga asoslangan. Bu usulda baholanayotgan miqdor sifatida bazis (o'tgan yil) davridagi miqdor olingan. Baho indekslarini aniqlash uchun bazis davridagi ko'rsatkichning miqdorini bazis va kuzatilayotgan davr baholarida hisoblab olinadi. So'ngra kuzatilayotgan davr baholaridagi ko'rsatkichning qiymati bazis baholaridagi ko'rsatkichning qiymatiga bo'linadi. Natijada baho indeksiga ega bo'lamiz. Bu indeks quyidagicha ifodalanadi: ILr =Eq0p1: Sq0p0
Paashe formulasi. Bu formula ko'rsatkichning kuzatilayotgan davrdagi miqdorini bazis va kuzatilayotgan davr baholarda baholashga asoslangan. Bu usulda baholanayotgan miqdor sifatida kuzatilayotgan davrdagi miqdorlar olingan. Baho indekslarini hisoblash uchun kuzatilayotgan davrdagi ko'rsatkichning miqdorini bazis va kuzatilayotgan davr baholarida hisoblanadi. Va kuzatilayotgan davr baholaridagi


¹⁹ Formulalarni yozishda soddalikka erishish uchun ko'rsatkichlarning indekslari yozilmagan.


88




ko'rsatkichning qiymati bazis baholaridagiga bo'linadi. Natijada baho indeksiga ega bo'lamiz. Bu indeks quyidagicha ifodalanadi:
IPr = Sq1p1: Sq1Po