|
Jаdvаl.
Korхonа to'g'risidаgi mа'lumotlаr
Ko'rsаtk1chlаrning nomi
|
Qiymаti
|
I. 1.Tovar va xizmatlarni sotish
|
5000
|
shu jumladan, korxona xizmatchilariga
|
300
|
2. Olingan foizlar
|
20
|
3. Olingan subsidiyalar
|
10
|
Joriy daromad (1 + 2 + 3)
|
5030
|
II. 1. Sotib olingan materiallar va xizmatlar
|
2000
|
2. Amortizatsiya ajratmasi
|
200
|
3. Soliqlar(ishlab chiqarish uchun)
|
130
|
4. Insonparvarlik fondiga to'lov
|
50
|
5.1. Ish haqi
|
1500
|
5.2. Natura bilan ish haqi
|
300
|
6. Sosstrax
|
60
|
7. To'langan foizlar
|
40
|
Umumiy xarajatlar(1+2+3+4+5+6+7)
|
4280
|
92
III. Korxona foydasi(soliq olinguncha)
|
750
|
shu jumladan: foydadan soliq
|
150
|
dividendlar
|
200
|
qoldiq foyda
|
400
|
1-jadvaldagi ko'rsatkichlarni bu\galteriya hisobotlaridan olish mumkin. Bu ko'rsatkichlarni MHT tartibi bo'yicha T ko'rinishidagi schyotda resurslar va ularni ishlatilishi tartibida yozib chiqamiz (6.2-jadval).
6.2-Jadval.
Ishlatilishi
|
|
Resurslar
|
|
MateriaПar va хizmatlar
|
2000
|
Sotish hajmi
|
5000
|
Amortizatsiya
|
200
|
-tovarlar
|
3000
|
Soliqlar(ishlab chiqarish uchun)
|
130
|
-xizmatlar
|
2000
|
Insonparvarlik to'lovi
|
50
|
Olingan foizlar
|
20
|
Ish haqi
|
1500
|
Olingan subsidiyalar
|
10
|
Natura bilan ish haqi
|
300
|
|
|
Sosstrax
|
60
|
|
|
To'langan foizlar
|
40
|
|
|
Korxona foydasi(soliq olinguncha)
|
750
|
|
|
shu jumladan:
|
|
|
|
foydadan soliq
|
150
|
|
|
to'langan dividendlar
|
200
|
|
|
qoldiq foyda
|
400
|
|
|
Jami:__5030__Jami'>Jami:
|
5030
|
Jami:
|
5030
|
Biz yuqorida kor\onaning daromadlari va\arajatlari haqida fikr yuritdik. Ma'lumki, mahsulotni sotishdan tushgan daromadlar kor\onaning hisobot davrida ishlab chiqargan mahsulotidan tashqari, tayyor mahsulot za\irasidagi mahsulotni sotish evaziga olingan bo'lishi mumkin. SHuning uchun, kor\onaning hisobot davrida yaratgan daromadini bilish uchun, za\iraning hisobot boshi va o\iridagi holati to'g'risidagi a\borotlar kerak bo'ladi. Faraz qilaylik, tayyor mahsulot za\irasining hisobot boshidagi holati 500 ga va o\irida 900 ga teng bo'lsin. Bundan xulosa shuki, zaxiraning o'zgarishi 900-500=400ga teng, ya'ni 400 birlik mahsulot hisobot davrida sotilmay za\iraga tushgan. Bu mahsulot hisobot davrida ishlab chiqarilgani uchun uning miqdori yalpi ishlab chiqarish hajmiga qo'shiladi. Bu mahsulot \arajatlarini, bor a\borotlardan foydalangan holda hisoblab chiqamiz.
Bu mahsulotni ishlab chiqarishda ketgan mahsulot va \izmatlar \arajati (oraliq iste'mol): 2000/5000*400=160;
Ish haqi (1500+300)/5000*400=144;
93
Ijtimoiy sug'urta 60/1800*144=5;
Foydadan soliq (400-160-144-5)*(150/750)=18;
Qoldiq foyda 91-18=73;
Bajarilgan hisoblar natijalarini mos ravishda guruhlaymiz, ya'ni daromad ko'rsatkichlarini resursga va xarajatlarni mos ravishda ishlatilishga yozib, 6.3- jadvalga ega bo'lamiz.
6.3-Jadval.
Ishlatilishi
|
|
Resurslar
|
Materiallar va xizmatlar
|
2160
|
Sotish hajmi
|
5000
|
Amortizatsiya
|
200
|
-tovarlar
|
3000
|
Sof soliqlar(i/ch. uchun)
|
120
|
-xizmatlar
|
2000
|
Ijtimoiy sug'urta
|
65
|
Zaxiraning o'zgarishi
|
400
|
Sof foizlar 40-20
|
20
|
|
|
Korxona foydasi(foydadan soliq olinguncha)
|
841
|
|
|
shu jumladan: foydadan soliq
|
168
|
|
|
to'langan dividendlar
|
200
|
|
|
qoldiq foyda
|
473
|
|
|
Jami:
|
5400
|
Jami:
|
5400
|
6.3-jadvalda keltirilgan axborotlardan foydalanib korxonaning qo'shilgan qiymat ko'rsatkichi bo'yicha hisobotini tuzamiz(6.4-jadval).
6.4-Jadval.
Ishlatilishi
|
|
Resurslar
|
|
Oraliq iste'mol
|
2160
|
Sotish hajmi
|
5000
|
Yalpi qo'shilgan qiymat (5400-2160)
|
3240
|
-tovarlar
|
3000
|
Asosiy kapitalning iste'moli
|
200
|
-xizmatlar
|
2000
|
Sof qo'shilgan qiymat (3240-200)
|
3040
|
Zaxiraning o'zgarishi
|
400
|
Jami:
|
5400
|
Jami:
|
5400
|
Topilgan yalpi(sof) qo'shilgan qiymat ko'rsatkichi korxonaning kuzatilayotgan davrdagi ishlab chiqarish faoliyatini xarakterlaydi. Bu ko'rsatkichda qayta hisoblar yo'q. U korxona tomonidan yangi yaratilgan qiymatni miqdorini ifodalaydi.
94
MAVZU. AKTIV VA PASSIV BALANSLARI
Reja:
Aktiv va passiv balanslari, uning ko'rsatkichlari.
Sarmoya bilan operatsiyalar hisoblamasidagi aktivlar qiymatini o'zgarishi.
Moliya hisoblamasidagi aktiv yoki passivlar qiymatini o'zgarishi.
Aktivlar hajmidagi boshqa o'zgarishlarni hisoblamasidagi aktiv va passivlar qiymatining o'zgarishi.
Qayta baholash hisoblamasidagi aktiv va passivlar qiymatining o'zgarishi.
Aktiv va passiv balanslari, uning ko'rsatkichlari.
Yuqorida ko'rib chiqqan mavzulardan shuni xulosa qilib aytish mumkinki, mamlakatning, shu jumladan iqtisodiyot birliklarining moliya va nomoliya aktivlarining va passivlarining miqdori hisobot davrida iqtisodiy operatsiyalar, baho va valyuta kursi o'zgarishlari, favqulodda hodisalar natijasida ko'payishi va kamayishi mumkin ekan. Bu aktiv va passivlarning ma'lum bir sanadagi holati aktivlar va passivlar balansi schyotida hisobga olinadi.
Schyotning tuzilish sхemаsi quyidаgichа:
ЬЫаШкЫ
|
Resurskr
|
3.Moliya majburiyatlari (hisobot
oxirida)
|
1.Nomoliya aktivlar (hisobot oxirida)
|
4.O'z kapitalining sof qiymati (1+2-3)
|
2.Moliya aktivlar (hisobot oxirida)
|
Bu schyot kuzatilayotgan davr boshi(yoki oxiri) holatiga tuziladi. Schyotda mavjud aktivlarning va moliya majburiyatlarining tarkibi va miqdori, hamda o'z kapitalining sof qiymati miqdori ko'rsatiladi. Aktivlar deganda, egalik huquqi tarqatilishi mumkin bo'lgan va uni ishlatish natijasida iqtisodiy manfaat olish mumkin bo'lgan iqtisodiy ob'ektlarga aytiladi. Ulardan ishlab chiqarish jarayonida foydalanish, ularni boshqalarga berib turish evaziga daromadlar(foizlar, dividendlar, ijara to'lovlari) olish mumkin va ularni jamg'arish vositasi sifatida ishlatish mumkin. Ular moddiy(nomoliya) va moliyaviy bo'ladi.
Nomoliya aktivlarga ishlab chiqariladigan aktivlar, asosiy kapital(fondlar), moddiy asosiy fondlar, ishlab chiqarilmaydigan(er, o'rmonlar, konlar,suv resurslari, patentlar, ijara shartnomalari va h.k.lar) aktivlar kiradi.
Moliya aktivlariga monetar oltin, naqd pullar, qimmatbaho qog'ozlar, aksiyalar,sug'urta rezervlari, tijorat kreditlari, debitorlik va kreditorlik qarzlari va boshqalar kiradi.
95
Moliya majburiyatlari bir institutsion birlikning ikkinchi birlikka tovar va xizmatlarni sotganda, moliya va nomoliya aktivlarini berganda yuzaga keladi. Aktivlarni olgan birlik shartnomaga binoan o'ziga moliya majburiyatlarini olgan bo'ladi.
Institutsion sektorlar kapitalining sof qiymati uning barcha aktivlari yig'indisidan boshqa sektorlar oldidagi majburiyatlari qiymatini chegirish orqali topiladi.
Biz yuqorida keltirgan schyotlarni iqtisodiyot sektorlari bo'yicha tuzish mumkinligini e'tirof etdik. Ma'lumki, MHTda sektorlar klassifikasiyasidan tashqari tarmoq klassifikasiyasi ham mavjud. Odatda, tarmoqlar bo'yicha ishlab chiqarish va daromadlarning shakllanishi schyotlari tuziladi. Bu schyotlar yuqorida keltirilgan sxema va tartibda tuziladi. Rezident birliklar bilan norezidentlar o'rtasidagi operatsiyalar tashqi dunyo sektori schyotlarida qayd etiladi.
Sarmoya bilan operatsiyalar hisoblamasidagi aktivlar qiymatini o'zgarishi.
To'lov balansi ma'lum bir davr (oy, chorak, yil)ga tuziladi. SHuning uchun, u tuzilayotgan davrda mamlakat va chet el iqtisodiyoti o'rtasida sodir bo'lgan o'zgarishlarni ifoda etadi. Masalan, yanvar oyiga tuzilgan to'lov balansi yanvar oyidagi, chorakka tuzilgani chorakdagi, yilga tuzilgani yillik o'zgarishlarni ifoda etadi. Bu o'zgarishlar kuzatilgan davrda mamlakatning majburiyatlari va aktivlarining qay miqdorda oshgan yoki kamayganligini bildiradi. Yillar davomida bu o'zgarishlarning yig'ilmasi mamlakat iqtisodiyotining chet elga bog'liqlik darajasini belgilaydi. Mamlakat va chet el o'rtasidagi aktivlar va majburiyatlarning yig'ilmasi xalqaro investitsiya balansi (XIB)da qayd etiladi. XIB odatda yilning oxiridagi holatiga tuziladi. Aktivlar va majburiyatlarning miqdori yilning oxiridagi baholarda qayd etiladi. Xalqaro investitsiyalar balansi mamlakatning aktivlari va majburyatlarining statistik hisobotidan iborat bo'lib, u bir qator tashqi iqtisodiy schyotlar majmuidan iborat. Uning qisqartirilgan ko'rinishdagi tarkibi 9.4-jadvalda keltirilgan.
|
Do'stlaringiz bilan baham: |
