ko‘krak umurtqasining tanasini eng qisqasi 1-nchi, eng uzuni 13-nchi
umurtqa
hisoblanadi.
4-nchi
va
5-nchi
umurtqalarning
ko‘ndalang o‘simtalari
so‘rg‘ichsimon o‘simtadan butunlay ajralmagan bo‘ladi. Otda
–
umurtqa tanasi
uchburchak prizma shaklida, elka o‘simtasining uchki qismi yo‘g‘onlashgan,
ularning oldingi uchi o‘tkirlashgan, ko‘ndalang o‘simtaning bo‘g‘im yuzasi oxirgi
umurtqalarda kranial qovurg‘a chuqurchasi bilan qo‘shiladi. 16-nchisi diafragma
umurtqasi hisoblanadi. Pastki tarog‘i uncha yaxshi rivojlanmagan. Cho‘chqada
–
umurtqa
tanasi qisqa, yarim aylana shaklda bo‘lib, umurtqa yoyi alohida
umurtqaaro teshikka ega, har bir yon o‘simtalarda dorsoventral teshik bo‘ladi, elka
o‘simtasi keng va uzun bo‘ladi, 1-nchidan to oxirigacha elka o‘simtasi pasayib
boradi, 12-nchi umurtqa diafragmaldir. Itda
–
umurtqa tanasida tarog‘i bo‘lmaydi,
elka o‘simtasi yumaloq, 1-nchidan to 9-gacha yuqoriga yoysimon tarzda qaytgan
bo‘ladi, oxirgi ko‘krak umurtqalarda muskullar
birlashishi uchun oldinga
qo‘shimcha o‘simtalar chiqib turadi. 11-nchi umurtqa diafragmal umurtqa
hisoblanadi.
Ko‘krak umurtqalari
A-otniki; B-qoramolniki; C-cho‘chqaniki; D-itniki. 1-umurtqa tanasi, 2-boshi, 3-
chuqurchasi, 4-nerv yoyi, 5-elka o‘simtasi, 6-ko‘ndalang o‘simta, 7- orqa bo‘g‘im
o‘simtasi, 8-umurtqalararo kesik, 9-10-qovurg‘a boshi kirib turadigan chuqurcha
Qovurg‘alar – costae.
Qovurg‘alar bir-biriga qo‘shilib ketgan ikki qismdan
iborat, ya’ni yuqorigi – qovurg‘a suyagi va pastki – qovurg‘a tog‘ayi. Turli xil
qishloq xo‘jalik va uy hayvonlarida qovurg‘alar
soni har xil, ko‘krak umurtqalari
soniga teng va juft bo‘ladi. Masalan, qoramollarda – 13, cho‘chqalarda – 14-17,
qo‘ylarda – 13, otlarda – 18 (17-19) itlarda – 13, tuyalarda – 12 juft bo‘ladi.
Qovurg‘alar 2 xil bo‘ladi: chin qovurg‘a – o‘zining tog‘ayi bilan bevosita
to‘sh suyagiga birlashadi; yolg‘on (etim) qovurg‘a – bularning tog‘ayi to‘sh
suyagigacha
etib bormaydi, balki o‘zidan oldinda turgan qovurg‘a tog‘ayiga
birlashadi va oxirgi qovurg‘alar bilan birgalikda qovurg‘alar yoyi -
arcus costarum
ni
hosil qiladi
.
Qovurg‘alarda umurtqalarga qaragan va to‘shga qaragan tomonlari
farqlanadi. Umurtqaga qaragan tomonida qovurg‘a boshi -
sapitulum costae
va
bo‘yni –
sollum costae
mavjud.
Qovurg‘ada umurtqaning ko‘ndalang o‘simtasi bo‘g‘im yuzasiga birlashib
turadigan do‘ngligi –
tuberculum costae
bo‘ladi. Qovurg‘a do‘ngligining
orqarog‘ida qovurg‘a burchagi –
angulus costae
yaqqol ko‘rinadi hamda bu
burchakka muskullar birlashadi. Qovurg‘a tanasi –
sorpus costae
keng,
qovurg‘alararo bo‘shliq tor bo‘ladi. Qovurg‘a tanasining
ichki botiq va tashqi
qavariq yuzalari bo‘ladi.
Qovurg‘aning oldingi qirrasi –
margo cranialis
o‘tkir, orqa kesigi esa -
margo caudalis
o‘tmas bo‘ladi. Qovurg‘alarning ichki
yuzasida qon tomirlari
ariqchasi –
sulcus vascularis
, tashqi yuzasida muskullar birlashadigan ariqchasi –
sulcus muscularis
bo‘ladi. Qovurg‘alar orqa tomonga qarab to 7-8- qovurg‘agacha
kattalashib boradida, so‘ngra yana kichrayadi. Qovurg‘alarning birinchisi eng
kalta va to‘g‘ri bo‘ladi, 7-8-qovurg‘a to‘sh suyagining qovurg‘asimon o‘simtalari –
costae sternalis s. verae
ni hosil qiladi. Qolgan qovurg‘alar birlashmaydi va ularga
–
costae asternalis
deyiladi. Qovurg‘a tog‘ayi –
cartilagines costarum
ning
2-
nchidan to 10-gacha yuqorigi qismida qovurg‘a suyagi
bilan birlashishi uchun
bo‘g‘im yuzasi bo‘ladi.
Hayvonlardagi farq qiluvchi xususiyatlari.
Qoramol, qo‘ylarda –
qovurg‘aning bo‘yni uzun, o‘tmas do‘ngligida egarsimon yoy bo‘ladi.
Qovurg‘alarning oldingi cheti o‘tmas, orqa cheti o‘tkir bo‘lib, 7-9-gacha kengayib
boradi; chin qovurg‘alar – 8, etim qovurg‘alar – 5 juft. Otda
–
qovurg‘a bo‘yni
kalta, bir tekisda egilgan, oxirgi ikkita qovurg‘ada do‘nglik bo‘g‘imi va boshi
qo‘shiladi, birinchi qovurg‘ada narvonsimon do‘nglik yaxshi ko‘ringan bo‘ladi, 1-
nchidan to 10-gacha uzayib boradi va 10-nchidan to 18-gacha kichrayib boradi.
Chin qovurg‘asi – 8 juft, etim qovurg‘asi – 10 juft. Cho‘chqada
–
dastlabki 7-8-
inchi juft qovurg‘alar yassi, sternal uchi konussimon, oxirgi 3-4-nchi juft
qovurg‘aning boshi va do‘ngligi qo‘shilib ketadi,
muskul ariqchasi yaxshi
rivojlangan, 2-nchidan 5-gacha bo‘lgan qovurg‘aning sternal uchida bo‘g‘im
yuzasi bo‘ladi, chin qovurg‘alari 6-8 juft, etim qovurg‘alari 8-9 juft bo‘ladi. Itda
–
qovurg‘a tanasi yumaloq, bir tekisda egilgan, muskul ariqchasi yaxshi
ko‘rinmaydi, oxirgi 2-3-qovurg‘aning do‘nglik bo‘g‘imi va boshi qo‘shiladi, chin
qovurg‘asi 9 juft, etim qovurg‘alari 4 juft bo‘ladi.
Do'stlaringiz bilan baham: 
