N. B. Dilmurodov

 
– bo‘yinturuq 
o‘simtasi qisqaroq, egilgan bo‘lib, til osti teshigi 2 ta va ensa tarog‘i bo‘lmaydi. 
Qo‘yda
 
– til osti teshigi 1 ta, bo‘yinturuq o‘simtasi uncha yaxshi rivojlanmagan, 
ichki yuzasida bo‘rtik bo‘lmaydi. Otda
– 
ensa suyagi o‘tkir uchli; bosh-tepa, 
xususiy ensa va asosiy yuzalar mavjud; ensa tarog‘i, til osti teshigi yaxshi 
rivojlanmagan. Cho‘chqada
 – 
bo‘yinturuq o‘simtasi to‘g‘ri va uzun, til osti teshigi 
1 ta. Itda
– 
ensa tarog‘i yaxshi rivojlangan, tangachasimon qismi uchburchak 
shaklda; til osti teshigi har ikkala tomonidan 2 ta bo‘ladi. 

---

Ensa suyagi
(orqa tomondan ko‘rinishi) 
a-tangachasimon qismi, b-asosiy qismi,c-d-yon qismlari, e-ensaning katta teshigi, 
g-ensa oldi do‘ngligi, h-h’-pay chuquri, i-to‘piq usti chuquri, k-til osti teshigi, f-
ensa qirrasi. 
Ponasimon suyak – os. sphenoidale. 
Qishloq xo‘jalik hayvonlarida 
ponasimon suyakning tuzilishini qoramol misolida ko‘rib chiqadigan bo‘lsak, toq 
suyak bo‘lib, bosh skeletining asosida, ensa suyakdan oldinroqda joylashadi va u 
panjarasimon, dimog‘, qanotsimon, tanglay, peshona, chakka, ensa suyaklari bilan 
birikkan bo‘ladi.
Ponasimon suyakda tanasi chakka va ko‘z qanoti farqlanadi. Tanasi – 
corpus 
ossis sphenoidalis
– ikki qismdan tuzilgan: oldingi yoki presfenoida – 
praespenoid
va orqa qismi bazesfenoida – 
basisphenoid. 
Ponasimon suyakning oral (kirish) – ko‘z qanoti 
– alae orbitales
va aborol 
(chiqish) – chakka qanoti – 
alae tempotales
chakka osti chuqurchasiga tegib 
turadi. Ponasimon suyak tanasining tashqi yuzasida qanotsimon o‘simta – 
p
rocessus pterygoideus
chiqib turadi va uning oldingi uchi ko‘zga kam 
tashlanuvchi qanotsimon tarog‘i – 
crista pterygoidea
ni hosil qiladi. 
Ponasimon suyak tanasining ichki yuzasida panjarasimon va peshona 
suyaklari bilan birlashishi uchun xartum – 
rostrum sphenoidale
chiqib turadi. 
Xartumdan orqaroqda ko‘rish nervi o‘tishi uchun ko‘ruv kesishmasining 
ko‘ndalang ariqchasi – 
sulcus chiasmaticus
joylashadi. Undan ko‘z orbitasiga qon 
tomir va nervlar uchun ko‘rish nervi teshigi – 
foramen opticum
kiradi. Ko‘rish 
kesishmasining chiqish tomonida turk egari chuqurchasi – 
sella turcica
va egarcha 
plastinkasi – 
dorsum sellae
bo‘ladi. Mana shu turk egari chuqurchasiga gipofiz 
bezi kirib joylashadi, shuning uchun u gipofiz chuqurchasi – 
fossa hypophysialis
deb yuritiladi. Uning yon tomonlarida nerv va tomirlar o‘tishi uchun ko‘zning 
yumaloq teshigi – 
foramen rotundoorbitale
ga olib boruvchi katta ariqcha bo‘ladi.
Ponasimon suyak ichki yuzasining old qismi oldingi miya chuqurchasi – 
fossa crani anterior
ni, orqa tomoni esa orqa chuqurchasi – 
fossa crani posterior
ni hosil qiladi. Bu chuqurchalarda bosh miya joylashadi. Ponasimon-tanglay 
chuqurchasida nervlar va qon tomirlari o‘tishi uchun 3 ta teshik: a) burun 
bo‘shlig‘iga boradigan ponasimon-tanglay teshigi – 
foramen sphenopalatinum,
b) ko‘z osti teshigiga boruvchi yuqorigi jag‘ teshigi – 
foramen maxillare,
v) 
tanglay kanaliga ochiladigan tanglay teshigi – 
foramen palatinum
bo‘ladi. 
Hayvonlardagi farq qiluvchi xususiyatlari. 
Qo‘ylarda – ponasimon 
suyakning bo‘shlig‘i bo‘lmaydi. Cho‘chqada – ponasimon suyakning qanotida 

---

ariqchalar va oval teshik bo‘lmaydi, ko‘zning yumaloq teshigi katta. Otda – ko‘z 
qanoti yaxshi rivojlangan, uning qanotsimon tarog‘i ostida panjarasimon, ko‘rish, 
yumaloq teshiklar hamda ko‘z teshiklari joylashadi; qanotsimon o‘simtaning 
asosida katta qanot kanali bo‘lib, undan qanotning kichik kanali ajraladi. Nerv 
ariqchasi ikkiga bo‘lingan, chakka qanotining orqa qismida ikkita: oval o‘yiq – 
incisura ovalis
va arteriya o‘yig‘i – 
incisura carotica
bo‘ladi. Itda – ko‘z qanoti 
chakka qanotiga nisbatan kichik, ko‘z va yumaloq teshiklar mustaqil bo‘ladi.