N. B. Dilmurodov

 
Umurtqalar, qovurg‘a va to‘sh suyagini tuzilishi
Bo‘yin umurtqalari – vertebrae cervicales. 
Barcha qishloq xo‘jalik 
hayvonlarida 7 ta bo‘yin umurtqalari bo‘lib, o‘zlarining tuzilishlariga ko‘ra ular 
bir-biridan farq qiladi. O‘rtanchi (3-,4-,5-nchi) bo‘yin umurtqalari birmuncha bir-
biriga o‘xshash tuzilishga ega. Qolgan bo‘yin umurtqalari, ayniqsa, birinchi va 
ikkinchilari bir – biridan tubdan farq qiladi. 
O‘rtangi bo‘yin umurtqalari tekis tuzilishga ega bo‘lib, tanasi kalta, boshi va 
chuqurchasi yaxshi rivojlangan; elka o‘simtalari oldinga egilgan, uchi 
yo‘g‘onlashgan.
Ko‘ndalang qovurg‘alar asosida umurtqa arteriyalari uchun ko‘ndalangaro 
teshigi bo‘ladi. 
 
Hayvonlardagi farq qiluvchi xususiyatlari. 
Otda
- 
umurtqalar tanasi uzun, 
boshi va chuqurchasi yaxshi rivojlangan, ko‘ndalang o‘simtalari ikkiga ajralgan – 
bittasi (qovurg‘a o‘simtasi) oldinga, ikkinchisi (ko‘ndalang o‘simta) orqaga 
qaragan, elka o‘simtasi g‘adir-budir bo‘ladi. Cho‘chqada
– 
umurtqalarning tanasi 
qisqa, elka o‘simtalari uzun, ventral (pastki) tarog‘i bo‘lmaydi; ko‘ndalang 
o‘simtalari asosida dorsoventral (yuqori ostki) kanal (nervlar o‘tishi uchun) yotadi; 
kaudal va kranial bo‘g‘im o‘simtalari, ko‘ndalang o‘simtalararo teshik yaxshi 
rivojlangan. 
Oltinchi bo‘yin umurtqasining ko‘ndalang o‘simtalararo teshigi katta, ventral 
tarog‘i bo‘lmaydi, elka o‘simtasi boshqa umurtqalarnikiga nisbatan kuchli 
rivojlangan.

---

Ettinchi bo‘yin umurtqasining yakka ko‘ndalang o‘simtasi bo‘lib, 
ko‘ndalang o‘simtalararo teshik bo‘lmaydi. Umurtqa chuqurchasi yonida birinchi 
qovurg‘a uchun kaudal qovurg‘a chuqurchasi bo‘ladi. 
Birinchi bo‘yin umurtqasi
– 
atlant
– atlas
– halqa shaklidagi ko‘rinishga 
ega bo‘lib, tuzilishiga ko‘ra boshqa bo‘yin umurtqalaridan farq qilib turadi. U 
boshni harakatlantirish uchun xizmat qiladi.. 
Atlantning yuqori va pastki yoylari – 
arcus dorsalis et ventralis
bo‘lib, 
yuqorigi yoyda yuqorigi (dorsal) do‘nglik -
tuberculum dorsalis
, pastki yoyda esa 
pastki (ventral) do‘nglik – 
tuberculum ventralis
joylashadi va ularga boshni egilib, 
ko‘tarilishini ta’minlovchi muskullar birlashadi. Ko‘ndalang o‘simtalari bilan 
bo‘g‘im o‘simtalari qo‘shilishib atlant qanoti – 
alae atlantis 
ni hosil qiladi. Qanot 
ostida qanot chuqurchasi – f
ossae alares 
joylashadi.
Atlant qanotlarida qon tomirlari va nervlar o‘tishi uchun ikki juft teshik 
bo‘lib, qanot teshiklari – 
foramen alares
qanot chuqurchasiga ochiladi; 
umurtqalararo teshik – 
foramen intervertebrales
bevosita umurtqa teshigiga 
ochiladi. Atlant qanotining oldingi uchida tuxumsimon shakldagi, ensa suyagining 
bo‘rtiklari bilan birlashish uchun oldingi bo‘g‘im chuqurchasi – 
fossae articulares 
craniales 
bo‘ladi, qanotning orqa uchida esa ikkinchi bo‘yin umurtqasi birlashishi 
uchun qavariq kaudal bo‘g‘im maydonchasi – 
facies articulares
 
caudalis 
chiqadi. 
Hayvonlardagi farq qiluvchi xususiyatlari. 
Qoramolda