Н. А. Самиғов, Ф. Д. Жўраева, Сайдуллаев А. Б

Карбонат ва гилтупроқ деярли тенг миқдорда аралашса, бундай жинслар 
мергел дейилади.
Гилтупроқ оҳактош мустаҳкамлигини камайтиради. 
Оҳактош оқ, сарғиш, қўнғир, кулранг, хаттоки қора рангда, доломит эса 
оқ, сариқ, оч қўнғир рангларда бўлади. 
3.4 Toshlarni qayta ishlash 
Toshlarni karyerlash:Tabiiy toshlarni ishhlab chiqarishda yagona kashf etilgan 
uslub bu toshlarni karerlash jarayonidir.Tabiiy qoyalarning ochiq qismi karyer 
sifatida belgilanadi.Karyer joyi tanlab olinayotganda bir qancha belgilar masalan 
yetarli darajadagi sifatli toshni borligi, tashish qulayliklari, arzon ishchi 
kuchi,yomg’ir suvini miqdori va boshqalar aniqlanib chiqiladi. 
Toshni karyerlash asboblari: Toshni karyerlash asboblari bir nechta bo’lib ular 
ponalar,shpilkalar,bolg’a,tirnovchi qoshiq va boshqa asboblar kerak bo’ladi. 
Karyerlash uslublari: Qoyalarning tosh ishlab chiqaraishga qulay bo’lgan qismi 
foydali minerallar deb ataladi va bu minerallarni ishlab chiqarish konchilik sanoati 
deb ataladi.Konchilik jarayonida bosh joylarni ochish qazish deb ataladi va 
ochilgan konlar karerlanadi.Karyerlash bir necha xil maqsadlarda olib boriladi 
masalan turli xil qurilishda ishlatiladigan toshlarni toppish ham bu maqsadlar
qatoriga kiradi.Turli xil karyerlash malakasiga ega bo’lish muhimdir lekin qurilish 
ishlarida maxsus toshlarni ajrata bilish malakasini bermaydi.Qoyalarning tabiiy va 
ustki qatlamiga bog’liq holda va qaysi toshlar muhimligi jihatidan karyerlash 
qazish ponalash qizdirish yoki portlatish yo’llari bilan amalga oshiriladi. 

---

61 
ЎУМ 2020 йил “Қурилиш материаллари ва буюмлари” Н.А.Самиғов, Ф.Д.Жураева, Сайдуллаев А.Б. 
3.3-rasm Toshlarni qayta ishlash asboblari 
Qazish:Yerlarga ko’milgan toshlar yoki ustki qatlamdagi toshlar qoshbosh, iskana, 
bolg’a yordamida qaziladi. 
Pona qoqish:Karyerlashning bu uslubi qiymati arziydigan, yumshoq va qavatlarga 
bo’lingan qoyalar masalan qumtosh,ohaktosh,marmar va slaneslarda qo’llaniladi. 
Qizdirish karyerlash uchun qulay bo’lgan kichgina, ingichka va qoyalarning 
toshlarini masalan granit va gneissni ajratib olgan holda amalga oshiriladi.Bir 
joyda to’plangan yoiqlg’i qoyaning kichgina maydonining yuza qismida 
yondiriladi.Shundan keyin qoyalarning ustki qatlami birin-ketin ajraladi.Keyin 
boshab qolgan qoyalarning qismlari xohlagan shaklda bo’laklarga bo’linadi 
Portlatish:Portlovchi moddalar masalan portlovchi kukun, portlovchi 
paxta,dinamit va kardit vositalaridan foydalaniladi. 
Parmalash: Qoyadagi teshiklar teshiladi va parmalanadi.Vertikal teshiklar uchun 
parmalovhi metallardan foydalaniladi.Bu jarayon davom etib turgan paytda 
teshikka to’xtovsiz suv qo’yib uni yumshatib turiladi.Bu jarayon paytida loyli 
gillar chiqadi ularni oradan olib tashlash talab qilinadi.
Portlatish Dastlab o’ralar butunlay quritiladi va o’ralarga talab qilingan hajmda 
portlovchi narsalar qo’yiladi.O’ralarni quritish uchun eski latta-puttalar bog’lab 
chiqiladi va agar namlik mavjud bo’lsa bular namlikni shimib oladi. 

---

62